Το φυτό που προκαλεί το πιο επώδυνο τσίμπημα στον κόσμο – Οι βελόνες του προκαλούν πόνο που διαρκεί για χρόνια

 Στα πυκνά τροπικά δάση της ανατολικής Αυστραλίας και σε κάποιες περιοχές της Μαλαισίας και της Ινδονησίας, μεγαλώνει ένα φυτό που προκαλεί τον τρόμο τόσο των εξερευνητών, όσο και των ζώων.

Η θαμνώδης δεντροτσουκνίδα (dendrocnide moroides), γνωστή και ως “δέντρο που τσιμπάει” (gympie – gympie), είναι φυτό της οικογένειας της τσουκνίδας Urticaceae που προκαλεί πολύ οδυνηρό τσίμπημα με μακροχρόνιο πόνο.

Οφείλει την ονομασία του στους αυτόχθονες Gubbi Gubbi στη νοτιοανατολική Κουίνσλαντ. Δεν προκαλεί εντύπωση λοιπόν το γεγονός ότι, είναι ένα φυτό που έχει χαραχτεί για χρόνια στη συλλογική μνήμη των τοπικών κοινοτήτων.

Με εμφάνιση που εξαπατά, καθώς μοιάζει πολύ με μια τεράστια τσουκνίδα, η θαμνώδης δεντροτσουκνίδα, κρύβει ένα θανάσιμο όπλο: Τα αιχμηρά της τριχίδια, είναι γεμάτα με τοξίνες και μπορεί να προκαλέσουν πόνο που διαρκεί εβδομάδες, μήνες, ακόμη και χρόνια.

Έχει τη φήμη του πιο δηλητηριώδους φυτού της Αυστραλίας – ίσως και του κόσμου.

Δεν πρόκειται για υπερβολή. Η θαμνώδης δεντροτσουκνίδα, είναι ένας πολυετής θάμνος που μπορεί να φτάσει σε ύψος μέχρι και τα 10 μέτρα, αν και συνήθως, δεν ξεπερνά τα 3 μέτρα σε πλήρη άνθιση.

Το πιο επώδυνο τσίμπημα στον κόσμο των φυτών

Τα μεγάλα φύλλα του, σε σχήμα καρδιάς, έχουν μήκος από 12 έως 22 εκατοστά, με οδοντωτές άκρες και επιφάνεια καλυμμένη με τριχίδια που τσιμπάνε. Τα τριχίδια αυτά, βρίσκονται στα φύλλα, το κοτσάνι, τα κλαδιά και τον καρπό του.

Με την πρώτη ματιά, ο καρπός του παραπέμπει σε μούρο – επειδή έχει μικρές ροζ ή μωβ σφαιρικές συστάδες. Κι όμως, ο καρπός του φυτού είναι βρώσιμος – εφόσον απομακρυνθούν όλα του τα τριχίδια, κάτι που μερικά πουλιά και ορισμένα θηλαστικά καταφέρνουν.

To φυτό ευδοκιμεί σε ξέφωτα σε ζούγκλες, ειδικά σε σημεία όπου γίνει φυσικές ή ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως πεσμένα δέντρα, όχθες ποταμών ή μονοπάτια. Εξαπλώνεται από τη χερσόνησο του ακρωτηρίου Γιόρκ στη βόρεια Αυστραλία και φτάνει στη Νέα Νότια Ουαλία, όπου θεωρείται απειλούμενο είδος.

Φυτρώνει και στα νησιά Μολούκες, στην Ινδονησία.

Θαμνώδης δεντροτσουκνίδα σε καταρράκτες κοντά στο Queensland, Απρίλιος 2024. Φωτογραφία: Steve Fitzgerald / Wikimedia Commons

Βάναυσος μηχανισμός άμυνας

Αυτό που κάνει τη θαμνώδη δεντροτσουκνίδα τόσο τρομακτική, είναι το περίπλοκο σύστημα άμυνάς της. Τα τριχίδια που την καλύπτουν, είναι εξαιρετικά εύθραυστα, σαν μικροσκοπικές, υποδόριες βελόνες οι οποίες με το πιο ελαφρύ άγγιγμα, διαπερνούν το δέρμα και σπάνε, απελευθερώνοντας απευθείας στον ιστό ένα κοκτέιλ τοξινών.

Ο πόνος γίνεται αμέσως αισθητός, προκαλώντας έντονο αίσθημα καψίματος, το οποίο επιδεινώνεται μέσα στα επόμενα 20 ή 30 λεπτά. Τα θύματα περιγράφουν την οδύνη που μπορεί να διαρκέσει ημέρες, εβδομάδες, ακόμη και μήνες.

Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, είναι τόσο ανυπόφορο που, τα θύματα δεν μπορούν να κοιμηθούν ενώ ορισμένοι έχουν χρειαστεί ακόμη και νοσηλεία.

Το βάσανο, ωστόσο, δεν σταματά εδώ: τα τριχίδια που μπορούν να παραμείνουν μέσα στο δέρμα για μήνες, επανενεργοποιούνται όταν έρχονται σ’ επαφή με το νερό, με τις αλλαγές της θερμοκρασίας ή με το απλό ξύσιμο στην μολυσμένη περιοχή.

 

Δύο γυναίκες, ανέμελες επειδή δεν έχουν ιδέα για τον κίνδυνο που τους περιβάλλει στο ξέφωτο. Φωτογραφία: Arthur McLeod / John Oxley Library, State Library of Queensland
The Invisible Danger: Toxins in the Air

O Ernie Rider, Αυστραλός δασοφύλακας που ακούμπησε το πρόσωπο και τον κορμό του στα φύλλα της θαμνώδους δεντροτσουκνίδας το 1963, περιγράφει την εμπειρία του: “Για δύο με τρεις ημέρες, ο πόνος ήταν σχεδόν αβάσταχτος. Δεν μπορούσα να δουλέψω, ούτε να κοιμηθώ. Ένιωθα πως δύο τεράστια χέρια έσφιγγαν το στήθος μου… Ο έντονος πόνος συνεχίστηκε για ακόμη δύο εβδομάδες. Το αίσθημα του τσιμπήματος παρέμεινε για ακόμη δύο χρόνια και επανερχόταν κάθε φορά που έκανα μπάνιο με κρύο νερό. Τίποτα δεν συγκρίνεται μ’ αυτό. Είναι δέκα φορές χειρότερο από κάθε άλλο τσίμπημα”.

Ο καρπός της θαμνώδους δεντροτσουκνίδας μοιάζει με μούρο. Φωτογραφία: Steve Fitzgerald / Wikimedia Commons

Αόρατος κίνδυνος: Τοξίνες στον αέρα

Η απευθείας επαφή δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίον μπορεί να προκαλέσει βλάβη το φυτό. Δηλαδή, οι λεπτές αποφύσεις του μπορεί ν’ αποκολληθούν από το σώμα του και να αιωρούνται γύρω από φυτό, με το ενδεχόμενο να τα εισπνεύσει κάποιος διερχόμενος.

Η Μarina Hurley, εντομολόγος που έχει μελετήσει τη θαμνώδη δεντροτσουκνίδα, εκδήλωσε σοβαρές αλλεργίες αφού εισέπνευσε αυτά τα μικροσκοπικά τριχώματα, με αποτέλεσμα να έχει έντονο φτάρνισμα, δακρύρροια και τελικά, να χρειαστεί ιατρική αγωγή.

Ακόμη και οι επιστήμονες που μελετούν αποξηραμένα δείγματα στο εργαστήριο, έχουν αναφέρει συμπτώματα όπως οξεία αμυγδαλίτιδα, αφού εισέπνευσαν μόρια του φυτού.

Οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν τι είναι αυτό που κάνει το δηλητήριο της θαμνώδους δεντροτσουκνίδας τόσο ισχυρό και μακροχρόνιο, εδώ και πολύ καιρό.

Αρχικά, υποπτεύονταν ενώσεις όπως είναι η ισταμίνη, η ακετυλοχολίνη ή το μεθανικό οξύ, αλλά κανείς δεν έχει καταφέρει να εξηγήσει την ένταση του πόνου.

Το 2020, μια ομάδα επιστημόνων, ανακάλυψε μια νέα οικογένεια από πεπτίδια, τα οποία ονόμασαν gympietides.

Τα μόρια αυτά, παρόμοια με τις τοξίνες από τα σαλιγκάρια κώνων, έχουν περίπλοκη δομή που τα κάνει εξαιρετικά σταθερά, πράγμα που εξηγεί την τόσο μεγάλη διάρκεια του πόνου.

Υπάρχει αποτελεσματική αγωγή;

Ανάμεσα στις παραδοσιακές προτάσεις για την αντιμετώπιση του τοξικού τσιμπήματος, είναι η χρήση ταινιών κεριού για το τράβηγμα των τριχιδίων έξω από το δέρμα.

Στην κοινότητα αυτοχθόνων Kuku Yalanji στο φαράγγι Mossman, οι άνθρωποι βάζουν μια αλοιφή από τον καρπό ή τις ρίζες του φυτού στην μολυσμένη περιοχή και στη συνέχεια την απομακρύνουν, ξύνοντας με κοχύλι από μύδι.

Ωστόσο, λόγω των μικροσκοπικών τριχωμάτων, αυτά παραμένουν εγκλωβισμένα κάτω από το δέρμα, κάνοντας αδύνατη την απομάκρυνση όλων των τριχιδίων.

Άλλες θεραπείες, όπως ζεστό μπάνιο, αναισθητικές κρέμες ή και αραιωμένο υδροχλωρικό οξύ, προσφέρουν μόνο προσωρινή ανακούφιση. Όσο για τις ανέκδοτες ιστορίες με εμπειρίες από τη θαμνώδη δεντροτσουκνίδα, αυτές είναι άπειρες.

Λέγεται πως, άλογα που έχουν τρελαθεί από τον πόνο, έπρεπε να οδηγηθούν στην ευθανασία, ενώ έχουν ακουστεί -ανεπιβεβαίωτες- αναφορές ανθρώπων που έχουν χρησιμοποιήσει τα φύλλα του ως χαρτί τουαλέτας, με καταστροφικά επακόλουθα.

Η μόνη επιβεβαιωμένη περίπτωση θανάτου που προκλήθηκε από το είδους της θαμνώδους δεντροτσουκνίδας, έχει καταγραφεί το 1922 στη Νέα Γουινέα, αν και αυτός προήλθε από κοντινό συγγενές είδος, τη Drymaria Cordata και όχι από τη θαμνώδη δεντροτσουκνίδα.

H καταστροφική θαμνώδης δεντροτσουκνίδα

Η θαμνώδης δεντροτσουκνίδα μας θυμίζει πως, η φύση δεν είναι πάντα ευγενική. Το δηλητήριό της, που έχει ως σκοπό ν’ αποτρέπει τα αρπακτικά, είναι τόσο αποτελεσματικό,  ώστε μπορεί να προκαλέσει πόνο ακόμη και δεκαετίες μετά τη συλλογή και αποξήρανσή του.

Μπορεί η έρευνα να έχει αποκαλύψει κάποια από τα μυστικά της φύσης, όμως αυτή εξακολουθεί να κρατά αρκετά ακόμη καλά κρυμμένα, τα οποία η επιστήμη προσπαθεί να ανακαλύψει.

Ποια είναι λοιπόν η καλύτερη στρατηγική; Να διατηρούμε μια ασφαλή απόσταση και να μην υποτιμούμε τη δύναμη αυτού του μικρού, και όμως, τρομακτικού φυτού