Pουσφέτι, μπαξίσι και υποταγή – H Nοοτροπία που κρατά τη χώρα όμηρο

 Οι επαναστάσεις πάντα ξεκινούν από τον λαό για να προδοθούν από την εξουσία. Γιατί η φωτιά της αντίστασης γεννιέται από τους ανθρώπους, αλλά την κατάσβεση την αναλαμβάνουν οι πρόθυμοι υπηρέτες, οι υποτελείς, οι δοσίλογοι. Η Ελλάδα δεν πάσχει από έλλειψη πόρων, μυαλών ή δυνατοτήτων. Πάσχει από κάτι βαθύτερο, πιο ύπουλο και ριζωμένο στο συλλογικό της DNA.

Ο Έλληνας δεν έμαθε ποτέ να είναι πολίτης και να στέκεται όρθιος. Εδώ και δεκαετίες συμπεριφέρεται ως υπήκοος, ραγιάς, υποτακτικός· κληρονόμος μιας υποδουλωτικής νοοτροπίας που γεννήθηκε στον οθωμανικό ζυγό και που, όσο κι αν μιλάμε για “επανάσταση”, δεν ξεριζώθηκε ποτέ από το μεδούλι της κοινωνικής μας συνείδησης. Στην ψυχή αυτής της χώρας επιβίωσαν δύο τουρκογενείς πυλώνες που έγιναν πολιτική κουλτούρα στη νεοελληνική πραγματικότητα: το ρουσφέτι και το μπαξίσι.

Το ρουσφέτι —η εξυπηρέτηση, η χάρη, ο “δικός μας άνθρωπος”— έγινε άξονας κοινωνικής λειτουργίας. Το μπαξίσι —η συναλλαγή, το λάδωμα, η μίζα— έγινε ο κανόνας της επιβίωσης εντός ενός στρεβλού και σάπιου κρατικού μηχανισμού. Αυτά τα δύο εργαλεία, κατάλοιπα μιας εποχής υποταγής, έγιναν ο τρόπος με τον οποίο ο νεοέλληνας έμαθε να αναπνέει πολιτικά. Έτσι δημιουργήθηκε μια κοινωνία που δεν ζητά δικαιώματα, αλλά χάρες, που δεν απαιτεί λογοδοσία, αλλά “γνωριμίες”, που δεν εξεγείρεται για την αδικία, αλλά μόνο για την εξαίρεση του εαυτού της από αυτήν.

Και έτσι φτάσαμε στο σήμερα: ο νεοέλληνας ψηφίζει, αλλά δεν συμμετέχει. Διαμαρτύρεται, αλλά δεν διεκδικεί. Φοβάται την εξουσία αντί να την ελέγχει, υποτάσσεται στο κράτος αντί να το καθοδηγεί. Και, ακόμη χειρότερα, μένει μακριά από τα κοινά, αποξενωμένος από τη δημόσια σφαίρα, αδιάφορος για την εκλογή του διαφορετικού. Το σύστημα βολεύεται με αυτό. Τον χρειάζεται έτσι: φοβικό, εξαρτημένο, χειραγωγήσιμο, υποταγμένο.

Όταν ο πολίτης δεν έχει συνείδηση της δύναμής του, η εξουσία γίνεται ανεξέλεγκτη, γίνεται η φυλακή του. Όταν ο πολίτης λειτουργεί ως ικέτης, το κράτος γίνεται εισπράκτορας και επιβάλλει ασυδοσία. Όταν ο πολίτης αποδέχεται την υποταγή του, η δημοκρατία πεθαίνει και τη θέση της παίρνει η δικτατορία — ακόμη κι όταν φορά δημοκρατικό προσωπείο. Κι αυτό ακριβώς ζούμε: μια κοινωνία βαθιά υποταγμένη, απέναντι σε ένα καθεστώς βαθιά αυταρχικό.

Η Ελλάδα και γενικότερα η Ευρώπη δεν κυβερνώνται από καθαρούς πολιτικούς, αλλά από ανδρείκελα με έπαρση, υστεροβουλία και τυχοδιωκτική αντίληψη της εξουσίας. Τα νέα πολιτικά σχήματα δεν σέβονται τον πολίτη· τον χρησιμοποιούν, τον χειραγωγούν, τον ενσωματώνουν στις ατζέντες τους. Εδώ αναδύεται ο “ραγιαδισμός” όχι ως ιστορικό απολίθωμα αλλά ως ενεργός τρόπος λειτουργίας του κράτους, της διοίκησης, της καθημερινότητας, της πολιτικής σκηνής. Ως τρόπος ζωής.

Έτσι ο ίδιος ο πολίτης σπρώχνει τη χώρα του προς τη σήψη. Όχι επειδή είναι κακός ή ανίκανος, αλλά επειδή ποτέ δεν διδάχθηκε να είναι κυρίαρχος· μόνο επιβιώσας. Του έμαθαν να κοιτά την πάρτη του, “κι ας καεί ο γείτονας”.

Στην Ελλάδα, πάντα, οι μειονότητες επαναστατούν και οι πλειονότητες καταστέλλουν. Η πραγματική μάχη που χρειάζεται η Ελλάδα τώρα δεν είναι μόνο πολιτική· είναι πολιτισμική, ψυχική, πνευματική. Είναι η αναγέννηση της κοινωνικής συνείδησης και της αληθινής παιδείας. Δεν είναι κομματική· είναι υπαρξιακή.

Πρέπει να τελειώσουμε με τον νέο ραγιά — ακόμη κι αν αποτελεί πλειοψηφία. Να εξαλείψουμε τον φόβο του και την υποταγή του. Να αλλάξουμε νοοτροπία. Ο πολίτης είναι το κράτος. Κι αν δεν το καταλάβει, τίποτα δεν θα αλλάξει. Η Ελλάδα θα σταθεί ξανά όρθια όταν πρώτα ορθωθούμε εμείς οι ίδιοι.

Η Δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα πολίτευμα. Είναι η υπόσχεση ότι η εξουσία ανήκει στον λαό, πηγάζει από αυτόν και επιστρέφει σε αυτόν, όχι ως χάρη, αλλά ως αδιαπραγμάτευτο δικαίωμα. Οι πυλώνες της — λαϊκή κυριαρχία, συναίνεση των κυβερνωμένων, αρχή της πλειοψηφίας, προστασία των μειονοτήτων, θεμελιώδη δικαιώματα — δεν διαπραγματεύονται.

Στον πυρήνα της βρίσκεται η πολιτική ελευθερία. Η ατομική μας ευθύνη απέναντι στη δημοκρατία, την ελευθερία και το μέλλον μας είναι τεράστια, ειδικά στις σκοτεινές εποχές που ζούμε. Αν δεν το συνειδητοποιήσουμε, καμία εκλογή, κανένα κόμμα, καμία αλλαγή προσώπων δεν θα σώσει αυτή τη χώρα. Αν όμως το συνειδητοποιήσουμε, η επόμενη πραγματική επανάσταση δεν θα ξεκινήσει από τα κόμματα, αλλά από τον ίδιο τον πολίτη.