Η μεγάλη πρόκληση για μας είναι ο καθρέφτης που βιαίως τοποθετήθηκε μπροστά μας. Τώρα πρέπει επιτέλους να δούμε την Ευρώπη κοιτώντας προς τα έξω, προς τον απειλητικό νέο κόσμο. Και να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας που πάλιωσε και δεν λειτουργεί πια
Ηευρωπαϊκή γειτονιά στις Βρυξέλλες είναι ένας χώρος προστατευμένος. Είναι σχεδιασμένος για να απορροφά εξωτερικούς κραδασμούς και αναταράξεις. Εδώ υπάρχει γαλήνη. Εδώ λειτουργούν οι ευρωπαϊκοί θεσμοί, θεσμοί με κύρος, που διοικούν το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) επί δεκαετίες. Στηριγμένοι στη σκληρή δουλειά χιλιάδων ανθρώπων με εξαιρετικά προσόντα, έχουν καταφέρει να κρατούν τις ισορροπίες μιας πραγματικότητας που μας κάνει τυχερούς. Για να μην ξεχνιόμαστε: Μιλούμε για την ΕΕ που αντιπροσωπεύει το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 25% του παγκόσμιου εισοδήματος και δαπανά το 50% των παγκόσμιων κοινωνικών δαπανών.
Ομως, τον τελευταίο μήνα, άλλαξε ο κόσμος. Συθέμελα. Οταν λοιπόν την περασμένη εβδομάδα βρέθηκα και πάλι στην ευρωπαϊκή γειτονιά, η γνώριμη γαλήνη με τάραξε. Ναι, είχαμε ακούσει για την πυξίδα ανταγωνιστικότητας από την Πρόεδρο της Κομισιόν, τη βούληση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για αύξηση των εξοπλιστικών δαπανών και την πρόθεση να εξαιρεθεί μέρος τους από τους υπολογισμούς του Συμφώνου Σταθερότητας. Αλλά είναι αυτά αρκετά;
Η ΕΕ δεν έχει κοινές αξίες με το δόγμα Τραμπ, της απόλυτης ισχύος, του πλήρους αναθεωρητισμού και της καταστροφής του συστήματος των διεθνών κανόνων με τη μηχανική της αυθαιρεσίας. Προφανώς. Αλλά η μεγάλη πρόκληση για μας είναι ο καθρέφτης που βιαίως τοποθετήθηκε μπροστά μας. Τώρα πρέπει επιτέλους να δούμε την Ευρώπη κοιτώντας προς τα έξω, προς τον απειλητικό νέο κόσμο. Και να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας που πάλιωσε και δεν λειτουργεί πια. Με δυο λόγια, το business as usual με διορθώσεις πορείας σήμερα οδηγεί στο ανεπανόρθωτο. Χρειαζόμαστε νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Χρειάζεται ριζική αλλαγή, είπε πρόσφατα ο Ντράγκι.
Στον νέο κόσμο μόνο το μέγεθος μετράει: Οικονομικό, στρατιωτικό, ψηφιακό. Η ΕΕ θεωρητικά το διαθέτει, πρακτικά το ακυρώνει με ατελείωτες εσωτερικές διαφωνίες και συζητήσεις, καταφεύγοντας στις προσωρινές ισορροπίες που εξασφαλίζει η ευρωπαϊκή γειτονιά των Βρυξελλών. Μέχρι τώρα είχαμε την πολυτέλεια να προχωρούμε έτσι αξιοποιώντας την εξέχουσα ευρωπαϊκή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα και τους διεθνείς κανόνες. Αυτά εξέλιπαν. Τώρα η κρίση είναι υπαρξιακή και ο κίνδυνος που αναδύεται είναι η παρακμή, ακόμη και η διάλυση.
Η νέα πραγματικότητα επιβάλλει την αυτονομία και τη συναλλαγή. Για να έχουμε την αναγκαία ισχύ στο παζάρι χρειαζόμαστε μεταρρυθμίσεις σε δύο κατευθύνσεις: Ενοποίηση και απλοποίηση κανόνων. Αυτά επανέρχονται συνεχώς τα τελευταία χρόνια αλλά εγκαταλείπονται, γιατί απουσιάζει η πολιτική βούληση για επώδυνες αλλαγές που θα αναταράξουν τη γαλήνη των ευρωπαϊκών θεσμών. Ορισμένα παραδείγματα:
l Η πρώτη πρόκληση είναι η αδύναμη ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα. Αναφερόμαστε στους δασμούς του Τραμπ, αλλά το ΔΝΤ εκτιμά ότι τα εσωτερικά εμπόδια της ΕΕ (κατακερματισμένη εσωτερική αγορά, υπερβολική ρύθμιση) ισοδυναμούν με εσωτερικούς δασμούς 45% για τη μεταποίηση και 110% για τις υπηρεσίες. Το ξέρουμε αλλά δεν πράττουμε. Η ενοποίηση της κεφαλαιακής αγοράς, λόγου χάρη, είναι στο τραπέζι πάνω από 15 χρόνια, χωρίς ουσιαστικά βήματα. Αναλόγως πρέπει να αντιμετωπισθεί και το θέμα των εξαγωγών. Η ΕΕ αποσύρθηκε από την εμπορική συμφωνία με την Κίνα το 2021. Μετά τις αμφίβολες προσπάθειες του Τραμπ να αποσπάσει τη Ρωσία από τη συμμαχία με την Κίνα, αγκαλιάζοντας τον Πούτιν, η ΕΕ χρειάζεται μια αυτόνομη προσέγγιση και στα θέματα των εμπορικών συναλλαγών.
Η ψηφιακή ανάπτυξη καθυστερεί λόγω των μεγάλων εσωτερικών εμποδίων για συγχωνεύσεις εταιρειών τεχνολογίας και της υπερβολικής ρύθμισης της ψηφιακής καινοτομίας για λόγους προστασίας των πληροφοριών.
Το αμυντικό κενό δεν μπορεί να καλυφθεί μόνο με αύξηση των αμυντικών δαπανών κάθε χώρας. Απαιτείται ενοποίηση της πολιτικής. Υπάρχουν προτάσεις για καθιέρωση ενιαίου συμφώνου ευρωπαϊκής άμυνας και αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών-μελών και για δημιουργία νέας ηγετικής θέσης εξωτερικού απεσταλμένου που να εκφράζει την Ενωση συνολικά, ικανού να συνομιλήσει επί ίσοις όροις στη νέα παγκόσμια σκακιέρα. (Ο Ντράγκι ίσως;) Αν δεν υπάρχουν όλα αυτά είναι σκόπιμο για την ΕΕ να προχωρήσει σε δαπάνες 200-300 δισ. που απαιτούνται βραχυπρόθεσμα; Αν οι ευρωπαίοι πολίτες δεν αισθάνονται ασφαλείς, πώς θα πεισθούν να πολεμήσουν απέναντι σε μία επίθεση στα ευρωπαϊκά σύνορα;
Ολες οι νέες ανάγκες απαιτούν εξαιρετικά υψηλές δαπάνες και συγκρούονται με ένα, το μεγάλο εμπόδιο: Την πλεονασματική λογική που κυριάρχησε στην ΕΕ τις τελευταίες δεκαετίες. Το πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο δεν μπορεί να τροφοδοτήσει την ασθενική εσωτερική ζήτηση και οι μειωμένες δημόσιες επενδύσεις αφυδατώνουν τις προσπάθειες για ανάπτυξη έρευνας, καινοτομίας, νέων ιδεών. Η αντίθεση με τις ΗΠΑ που δαπανά πενταπλάσια, εν μέσω ελλειμμάτων, είναι καταθλιπτική. Εν τω μεταξύ, οι όποιες δειλές προτάσεις για μερική αμοιβαιοποίηση του χρέους βαλτώνουν. Χωρίς αυτά όμως, η κοινωνική προστασία και η πράσινη μετάβαση είναι στον αέρα.
Εν τέλει η γαλήνη από προσόν μετατρέπεται σε θεσμικό τραύμα για το μείζον θέμα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Οι ευρωπαίοι πολίτες στρέφονται ήδη στην Ακροδεξιά και τον λαϊκισμό με επιχείρημα την απομάκρυνση των ευρωπαϊκών θεσμών από τη ζωή τους. Αναζητούν επίσης παρηγορητική φροντίδα στον εθνικισμό, αλλά ποια χώρα έχει το ικανό μέγεθος να αντιπαρατεθεί στη νέα αταξία; Καιρός να το σκεφτούν οι εθνικές κυβερνήσεις που προτάσσουν το βραχυπρόθεσμο πολιτικό κόστος, μπλοκάροντας την ενοποίηση. Ας ελπίσουμε ότι μετά τις πρόσφατες εκλογές στη Γερμανία, ο Γαλλογερμανικός άξονας θα αναζητήσει λύσεις ευρωπαϊκής αυτονομίας.
Γνωρίζω τις δυσκολίες και τις αντιστάσεις. Στις Βρυξέλλες άκουσα πολλά επιχειρήματα για έλλειψη ρεαλισμού από φίλους που αποφασίζουν. Η υποτίμηση του κινδύνου με αφόπλισε. Κατάφερα μόνο να ψελλίσω: Ισως δεν έχετε τρομάξει αρκετά.
Η κυρία Μαρία Δαμανάκη είναι πρώην επίτροπος της ΕΕ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου