Εκτενές δημοσίευμα για την Αγία Σοφία και την ανθεκτινότητά της στους σεισμούς φιλοξενεί το CNNi, που χαρακτηρίζει μια επίσκεψη στην Αγία Σοφία αποτελεί «πνευματική εμπειρία». Η αρχιτεκτονική ιδιοφυΐα αυτού του τόπου λατρείας — ο οποίος χτίστηκε ως εκκλησία το 537 μ.Χ. και μετατράπηκε σε τζαμί το 1453 — δημιουργεί την ψευδαίσθηση ενός αχανούς χώρου. Είναι σαν ο χώρος να αρχίζει να επεκτείνεται μόλις μπείτε στο κτήριο.
Δεν υπάρχει άλλο μέρος στον κόσμο όπου χριστιανικά ψηφιδωτά αγίων και βυζαντινών αυτοκρατόρων συνυπάρχουν δίπλα σε ισλαμική καλλιγραφία — τα μεγάλα κυκλικά πάνελ που φέρουν τα ονόματα του Αλλάχ, του προφήτη Μωάμεθ και των τεσσάρων πρώτων χαλίφηδων.
Σήμερα, η Αγία Σοφία είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά τζαμιά του κόσμου — αλλά είναι κάτι περισσότερο. Είναι σύμβολο, πολιτισμικό φαινόμενο και μνημείο.
Το σημερινό κτήριο δεν είναι το αρχικό, καθώς δύο προηγούμενες εκκλησίες είχαν χτιστεί στο ίδιο σημείο — πάνω σε έναν παγανιστικό ναό.
Η πρώτη φέρεται να παραγγέλθηκε από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα, τον Ρωμαίο αυτοκράτορα που εκχριστιάνισε την αυτοκρατορία. Ονομάστηκε «Μεγάλη Εκκλησία» (Magna Ecclesia) και εγκαινιάστηκε από τον γιο του, Κωνστάντιο Β’, το 360 μ.Χ.
Καταστράφηκε αργότερα από οπαδούς του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Η δεύτερη εκδοχή της εγκαινιάστηκε το 415 μ.Χ. από τον Θεοδόσιο Β’, αλλά καταστράφηκε και αυτή στην Στάση του Νίκα το 532 μ.Χ.
Η τρίτη εκκλησία — η σημερινή Αγία Σοφία — ανεγέρθηκε από τον Ιουστινιανό Α΄, έναν φιλόδοξο αυτοκράτορα, ο οποίος έδωσε εντολή για την κατασκευή της στις 23 Φεβρουαρίου 532 μ.Χ.
Σύμφωνα με μια ανώνυμη πηγή που παρατίθεται στην «Εγκυκλοπαίδεια της Κωνσταντινούπολης» του ιστορικού Ρεσάτ Εκρέμ Κοτσού, ο Ιουστινιανός ήθελε να φτιάξει έναν ναό μεγαλύτερο και πιο λαμπρό από τον Ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ. Για αυτόν τον σκοπό, ζήτησε από τους επάρχους των επαρχιών του να στείλουν στην Κωνσταντινούπολη τα ωραιότερα υλικά και αντικείμενα από αρχαία ερείπια.
Λέγεται ότι, μόλις μπήκε για πρώτη φορά στην Αγία Σοφία, ο Ιουστινιανός έτρεξε στο ιερό, κοίταξε ψηλά και φώναξε: «Σε ξεπέρασα, Σολομώντα!» — μια ιστορία που ο ειδικός Σεντάτ Μπορνοβάλι θεωρεί φανταστική.
Η ιστορία αυτή γράφτηκε 300 χρόνια μετά την κατασκευή του ναού και δεν εμφανίζεται στα έργα του Προκόπιου, του επίσημου ιστορικού του Ιουστινιανού.
Ωστόσο, ακόμα και στο επικριτικό του έργο Μυστική Ιστορία, ο Προκόπιος αναφέρεται με θαυμασμό στην Αγία Σοφία. Όποια και αν ήταν τα κίνητρα, το έργο ήταν τεράστιο, με κόστος σχεδόν μυθικό.
Ο ιστορικός Πίτερ Χέδερ αναφέρει ότι ο Ιουστινιανός πλήρωσε «15-20.000 λίβρες χρυσού». Η «Εγκυκλοπαίδεια της Κωνσταντινούπολης» του 1945 ανεβάζει το κόστος στα 75 εκατομμύρια δολάρια της εποχής — περίπου 1,3 δισεκατομμύρια σήμερα.
Περισσότερα από την ανακατασκευή της Παναγίας των Παρισίων.
Η κατασκευή ξεκίνησε μόλις λίγες εβδομάδες μετά τη Στάση του Νίκα, μια εξέγερση που κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης.
Ο Μπορνοβάλι πιστεύει ότι ο Ιουστινιανός κατέσχεσε περιουσίες αντιπάλων του και επέβαλε βαριά φορολογία για να χρηματοδοτήσει την ανέγερση. Παρά τα τεχνικά εμπόδια και την πολυπλοκότητα του έργου, όλα φαίνεται να ήταν ήδη προετοιμασμένα.
Από την Ορθοδοξία στο Ισλάμ και πέρα από αυτά
Κάτω από τη Βυζαντινή κυριαρχία, η Αγία Σοφία έγινε το κέντρο της Ορθοδοξίας και τελευταίο σύμβολο της Αυτοκρατορίας. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β’ το 1453, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, ως ένδειξη κυριαρχίας του Ισλάμ αλλά και ως συνέχεια της ρωμαϊκής κληρονομιάς.
Ο Μωάμεθ Β’ — τότε μόλις 21 ετών — προσευχήθηκε εκεί για πρώτη φορά την Παρασκευή μετά την κατάληψη, εγκαινιάζοντας την παράδοση των Οθωμανών σουλτάνων να προσεύχονται στην Αγία Σοφία.
Παρά τους πολέμους, τις λεηλασίες και τους σεισμούς (το γερό υπέδαφος από πέτρα λέγεται ότι την προστάτευσε), η Αγία Σοφία διατηρήθηκε σχεδόν άθικτη.
Ο Κοτσού γράφει ότι ο Μωάμεθ δεν διέταξε την κάλυψη των χριστιανικών ψηφιδωτών, παρόλο που το Ισλάμ απαγορεύει τις απεικονίσεις σε λατρευτικούς χώρους. Ωστόσο, έναν αιώνα αργότερα, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής τα κάλυψε με ασβέστη.
Είναι χάρη στον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον κοσμικό ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας, που μπορούμε να τα βλέπουμε σήμερα. Το 1935, με προεδρικό διάταγμα, το κτήριο μετατράπηκε σε μουσείο και ξεκίνησαν έργα αποκατάστασης των βυζαντινών τοιχογραφιών.
Μύθοι, ιστορίες και σύγχρονες εντάσεις
Μια ιστορία λέει πως όταν ένας σεισμός τον 6ο αιώνα έσπασε τον τρούλο, ιερείς και αστρολόγοι είπαν στον Ιουστινιανό ότι είχε γεννηθεί ένας νέος προφήτης στην Αραβία και για να επισκευαστεί ο ναός, έπρεπε να χρησιμοποιηθεί «ιερό κονίαμα» με σάλιο του προφήτη, νερό από τη Ζαμζάμ και χώμα από τη Μέκκα. Φυσικά, πρόκειται για θρύλο.
«Αυτοί οι μύθοι δένουν τους ανθρώπους με την Αγία Σοφία», λέει ο Χασάν Μερτ Καγιά.
«Την βλέπουν ως δικό τους τέμενος, δικό τους ιερό».
Η Αγία Σοφία παραμένει στο κέντρο πολιτικών και πολιτισμικών συγκρούσεων. «Για πολλούς πολίτες, είναι ακόμα σύμβολο κατάκτησης», αναφέρει ο ιστορικός Μπασκούρτ.
Σήμερα, είναι ανοιχτή στους επισκέπτες, όπως και τα τζαμιά Σουλεϊμανιέ, Μπλε Τζαμί και Φατίχ. Παρά την εισαγωγή εισιτηρίου 25 ευρώ το 2024, το 2025 ξεκίνησε ένα τριετές έργο συντήρησης — το μεγαλύτερο εδώ και 1.500 χρόνια.
Οι εργασίες θα ενισχύσουν την αντοχή της στον σεισμό και θα διατηρήσουν τα ψηφιδωτά, ώστε επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο να συνεχίσουν να συρρέουν στον ναό της «Αγίας Σοφίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου