Μία νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο Journal of Economic Behavior & Organization,προσφέρει μια εναλλακτική εξήγηση για τη δημιουργία της πόλης – κράτους της Αρχαίας Ελλάδας.
Αντί δηλαδή, ως μοναδικό αποτέλεσμα πολέμου, γεωγραφίας και εσωτερικής πολιτικής, σύμφωνα με την μελέτη, το πραγματικό κίνητρο της δημιουργίας της κοινωνίας αυτής, που χαρακτηρίζεται από πολιτική ανεξαρτησία, και συνήθως αποτελούνταν από μια πόλη και τις γύρω περιοχές, ήταν το εμπόριο.
Συγκεκριμένα, τα προνόμια κάθε πόλης, η δυνατότητα παραγωγής διαφορετικών αγαθών και ο τρόπος με τον οποίον αυτά, μπορούσαν να οδηγήσουν σε ανταλλαγή, ευημερία αλλά και σε συγκρούσεις.
Το άρθρο έγραψε ο Jordan Adamson, ο οποίος υποστηρίζει πως, οι διαφορετικοί φυσικοί πόροι κάθε περιοχής, όπως η βλάστηση ή πρόσβαση σε συγκεκριμένα αγαθά, οδήγησε σε παραγωγική εξειδίκευση, η οποία με τη σειρά της, παρήγαγε πλούτο μέσω του εμπορίου, αποτελώντας στόχων των εχθρών και αναγκάζοντας τις κοινωνίας να οργανωθούν και να αμυνθούν.
Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίον δημιουργήθηκε η ελληνική πόλις, σύμφωνα με τον συγγραφέα.
Το εμπόριο που βασιζόταν σε συγκριτικά προνόμια, ήταν πηγή πλούτου και γινόταν στόχος επιδρομών, οδηγώντας στην ανάγκη άμυνας, εξηγεί ο Adamson.
Το καθοριστικό στοιχείο της μελέτης, αποτελεί μια απλή έννοια που παραπέμπει στην ποικιλομορφία και τον φυσικό πλούτο. Αυτό σημαίνει πως, δεν είχαν όλες οι περιοχές ίσες δυνατότητες παραγωγής των ίδιων αγαθών.
Ορισμένες δηλαδή, ήταν περισσότερο προνομιούχες, με τη δυνατότητα καλλιέργειας της γης, ενώ άλλες, είχαν πρόσβαση σε ορυκτό πλούτο, ξυλεία και άλλες πηγές. Η ποικιλομορφία αυτή, αποτέλεσε το φυσικό κίνητρο της ανταλλαγής.
Στο αριστερό πλαίσιο, φαίνονται όλοι οι συνοικισμοί. Τα τρία δεξιά πλαίσια, δείχνουν: 1. Την Μεγαλόπολη, 2. Τη Θήβα, 3. Την Αλικαρνασσό, γνωστές πόλεις – κράτη. Φωτογραφία: J. Adamson
Ξαναγράφεται η ιστορία της ελληνικής πόλης – κράτους;
Για να επιβεβαιώσει την υπόθεσή του, ο Adamson δημιούργησε μια βάση δεδομένων με 696 ελληνικές πόλεις – κράτη που ιδρύθηκαν και έζησαν μεταξύ του 600 και του 320 π.Χ. Αξιοποιώντας ιστορικά αρχεία, οικολογικούς χάρτες, αρχαιολογικά δεδομένα, αναγνώρισε τις περιοχές όπου βρίσκονταν οι πόλεις, το είδος της βλάστησης που τις περιέβαλε, το αν έκοβαν ασημένιο νόμισμα – αξιόπιστος δείκτης συμμετοχής στο εμπόριο και, το αν υπήρχαν πεδία μαχών ή περιοχές ενοποίησης χωριών – των συνοικισμών των αρχαίων Ελλήνων.
Ο όρος “συνοικισμός” στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό αναφέρεται στην δημιουργία ενός οικισμού ή μιας πόλης, συνήθως από μια ομάδα ανθρώπων που συγκεντρώνονται σε μια συγκεκριμένη περιοχή για να ζουν μαζί και να δημιουργήσουν έναν οργανωμένο κοινό.
Η έννοια του συνοικισμού περιλαμβάνει την οργάνωση της ζωής, την κατασκευή κατοικιών και άλλων δημόσιων κτιρίων, καθώς και την ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων.
Το μοτίβο που προκύπτει από την μελέτη
Τα αποτελέσματα της μελέτης, έδειξαν πως, οι περιοχές με την μεγαλύτερη ποικιλία του φυσικού περιβάλλοντος – όπου δηλαδή, η διαφορά ανάμεσα σε όσα προσέφερε η πόλη και εκείνα που προσέφεραν οι γείτονες, κατέδειξαν τρία στοιχεία:
- μεγαλύτερη χρήση του νομίσματος,
- περισσότερη συμμετοχή σε συγκρούσεις και
- μεγαλύτερη πιθανότητα δημιουργίας συνοικισμών.
Σύμφωνα με τον Adamson, πρόκειται για ένα μοτίβο που δεν μπορεί να εξηγηθεί με τους λεγόμενους “παράγοντες – κλειδιά” που τονίζονται σε άλλες μελέτες, όπως είναι η εγγύτητα με τη θάλασσα, η πρόσβαση σε ποταμούς ή η ποιότητα του εδάφους.
Αυτό υποδηλώνει πως, τα αποτελέσματα που συσχετίζονται με τις πόλεις – κράτη, εξηγούνται σαφέστερα από την ποικιλομορφία των φυσικών πόρων, παρά απ’ ότι μέσα από τους “παράγοντες – κλειδιά”, στους οποίους μέχρι πρότινος, δίνονταν τόσο μεγάλη έμφαση, εξηγεί ο συγγραφέας.
Όταν η άμυνα ίδρυσε πόλεις
Ένα από τα φαινόμενα που συγκέντρωσε την μεγαλύτερη προσοχή στην μελέτη, είναι το φαινόμενο του αρχαίου – ελληνικού συνοικισμού, που αναφέρεται στη δημιουργία μιας νέας πόλης – κράτους, από την ένωση πολλών χωριών ή κοινοτήτων, κάποιες φορές χωροταξικά και άλλες, πολιτικά. Σύμφωνα με τον Adamson, το φαινόμενο αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως συλλογική απόκριση σε μια κοινή απειλή: της λεηλασίας.
Μία πόλη δηλαδή, η οποία αποκτούσε πλούτο μέσω του εμπορίου, αυτομάτως αποτελούσε στόχο επιθέσεων. Για τον λόγο αυτό, οι γειτονικές κοινότητες, μπορεί ν’ αποφάσιζαν την ένωση μαζί της και τη συσπείρωση σε έναν οχυρωμένο οικισμό.
Έτσι προέκυψαν πόλεις όπως η αρχαία Μεγαλόπολη, η οποία ιδρύθηκε λίγο μετά από μια μεγάλη σύγκρουση ανάμεσα στη Σπάρτη και τη Θήβα. Η εξήγηση αυτή, οδηγεί σε μια εκ νέου ερμηνεία των αιτιών των πολέμων στην αρχαιότητα. Οι Έλληνες, αναγνώριζαν πως, στη ρίζα της βίας, πολύ συχνά βρισκόταν η η επιθυμία απόκτησης περισσότερου πλούτου.
Η στρατιωτική δύναμη, ήταν ένα φυσικό μέσο απόκτησης πόρων, εξηγεί ο συγγραφέας παραθέτοντας ιστορικές πηγές. Με άλλα λόγια: Δεν ήταν μόνο συρράξεις επεκτατικές, αλλά και επιθέσεις με στόχο εύπορες και πλημμελώς οχυρωμένες περιοχές.
Στη μελέτη αναλύθηκαν και δεδομένα που αφορούν τη δημιουργία ασημένιου νομίσματος, κάτι που δεν ήταν συνηθισμένο για όλους τους οικισμούς.
Ο συσχετισμός του νομίσματος με το εμπόριο και την άμυνα
Σύμφωνα με τον Adamson, η παρουσία του νομίσματος μαρτυρά πως, η πόλη ήταν ενσωματωμένη σε δραστήρια εμπορικά δίκτυα και πράγματι, ανακάλυψε πως, οι πόλεις με νόμισμα ήταν πιο συχνά παρούσες σε σκηνές των μαχών, ενώ αναδεικνύονταν μέσα από τις διαδικασίες του συνοικισμού. Η κοπή ασημένιων νομισμάτων, έγινε το κυρίαρχο μέσο πληρωμής σ’ όλες τις πόλεις που ήταν ανοιχτές στο εμπόριο, σημειώνει ο συγγραφέας.
Ισχυρός ο συσχετισμός ανάμεσα στους παράγοντες εμπόριο και βία
Εδραιώνεται με τρόπο σαφή η σύνδεση ανάμεσα στο εμπόριο και τη βία: Εκεί όπου υπήρχε ασήμι, σημειωνόταν ενδιαφέρον και, όπου εκδηλωνόταν ενδιαφέρον, μπορεί να ξεσπούσε πόλεμος.
Την ίδια στιγμή ωστόσο, υπήρχε οργάνωση, άμυνα και ανάπτυξη των θεσμών.
Μπορεί η μελέτη να εστιάζει στην αρχαία Ελλάδα αλλά, τα όσα συνέβησαν σε αυτή την περιοχή της Μεσογείου, δεν είναι μοναδική περίπτωση, σύμφωνα με τον Adamson.
Γενίκευση των αποτελεσμάτων
Παρόμοια μοτίβα, έχουν παρατηρηθεί στην Μεσοποταμία, την Αίγυπτο, την Ανατολία, ακόμη και σε προ – Κολομβιανούς πολιτισμούς της ηπειρωτικής Αμερικής (Βόρεια, Κεντρική και Νότια). Σ’ όλα τα παραπάνω μέρη, φαίνεται ότι το εμπόριο υπήρξε το σιωπηρό κίνητρο της πολιτικής οργάνωσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου