Η στεγαστική κρίση στην Ελλάδα δεν είναι πια ένα μελλοντικό ρίσκο ούτε ένα «παροδικό φαινόμενο» της αγοράς. Είναι μια παγιωμένη πραγματικότητα που διαμορφώνει κοινωνικές ανισότητες, αλλάζει τον χάρτη των πόλεων και απειλεί ευθέως τη δυνατότητα χιλιάδων ανθρώπων να ζήσουν αξιοπρεπώς. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση επιμένει να παρουσιάζει τα τελευταία μέτρα για τη στέγαση ως απόδειξη αποφασιστικότητας. Το πρόβλημα είναι ότι, όταν κοιτάξει κανείς τι κάνει η Ελλάδα σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η εικόνα δεν είναι απλώς ανεπαρκής – είναι αποκαλυπτική.
Ελλάδα: πολιτικές καθυστέρησης και χαμηλών προσδοκιών
Η ελληνική κυβερνητική στρατηγική βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε τρεις άξονες: επιδοτήσεις, φορολογικά κίνητρα και περιορισμένες ρυθμίσεις. Πρόκειται για πολιτικές που δεν αυξάνουν άμεσα την προσφορά κατοικιών και δεν δημιουργούν κανένα μόνιμο απόθεμα προσιτής στέγης. Με απλά λόγια, το κράτος δεν χτίζει, δεν κατέχει, δεν εγγυάται.
Η κυβέρνηση προσπαθεί να «πείσει» την αγορά να λύσει το πρόβλημα που η ίδια η αγορά δημιούργησε. Επιδότηση ανακαίνισης για λίγες χιλιάδες κατοικίες, φορολογικά κίνητρα σε ιδιώτες, η ελπίδα ότι κάποιοι ιδιοκτήτες θα βγάλουν τα ακίνητά τους από τη βραχυχρόνια μίσθωση. Πρόκειται για μέτρα που, στην καλύτερη περίπτωση, λειτουργούν συμπληρωματικά. Στην ελληνική περίπτωση, όμως, παρουσιάζονται ως κεντρική πολιτική.
Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται το πολιτικό πρόβλημα: η κυβέρνηση δεν δείχνει να αντιλαμβάνεται τη στέγη ως δημόσιο αγαθό. Τη βλέπει ως πεδίο «βελτίωσης συνθηκών της αγοράς», όχι ως κοινωνική υποχρέωση του κράτους.
Κυβερνητικά μέτρα: πολλά εργαλεία, περιορισμένο αποτύπωμα
Θα ήταν, ωστόσο, άδικο να υποστηρίξει κανείς ότι η κυβέρνηση δεν έχει κινηθεί καθόλου. Τους τελευταίους μήνες έχει παρουσιαστεί ένα πυκνό πλέγμα παρεμβάσεων: επιδοτήσεις για την ανακαίνιση κλειστών κατοικιών, φορολογικά κίνητρα για όσους διαθέσουν ακίνητα σε μακροχρόνια μίσθωση, ρυθμίσεις για τη μετατροπή επαγγελματικών χώρων σε κατοικίες, καθώς και περιορισμοί στη βραχυχρόνια μίσθωση σε ορισμένες περιοχές υψηλής πίεσης. Παράλληλα, προβάλλεται η στόχευση στην «αξιοποίηση του υπάρχοντος αποθέματος» και όχι στη μαζική νέα δόμηση, ως πιο ρεαλιστική λύση για το αστικό περιβάλλον.
Σε επίπεδο παρουσίασης, η εικόνα είναι αυτή μιας κυβέρνησης που έχει αντιληφθεί το πρόβλημα και επιχειρεί να απαντήσει με ένα μίγμα εργαλείων. Το πρόβλημα, όμως, δεν βρίσκεται στη λίστα των μέτρων, αλλά στο αποτύπωμά τους. Οι περισσότερες παρεμβάσεις είναι περιορισμένης κλίμακας, εξαρτώνται από την καλή θέληση των ιδιοκτητών και απαιτούν χρόνο για να αποδώσουν, την ώρα που η πίεση στην αγορά είναι άμεση και καθημερινή.
Η «κινητικότητα» αυτή, όσο υπαρκτή κι αν είναι, δεν μεταφράζεται ακόμη σε αισθητή αύξηση διαθέσιμων κατοικιών ούτε σε ουσιαστική ανάσχεση των τιμών. Περισσότερο θυμίζει διαχείριση της εικόνας και λιγότερο μια συγκροτημένη στεγαστική στρατηγική μεγάλης κλίμακας. Με άλλα λόγια, η κυβέρνηση κινείται — αλλά κινείται χαμηλότερα από την ένταση της κρίσης που καλείται να αντιμετωπίσει.
Τι κάνουν άλλες χώρες: πολιτικές κλίμακας και υποχρεώσεων
Η σύγκριση με άλλες χώρες είναι αμείλικτη. Σε κράτη που αντιμετώπισαν παρόμοιες πιέσεις –τουριστικοποίηση, αύξηση ενοικίων, έλλειψη διαθέσιμων κατοικιών– η απάντηση δεν ήταν απλώς περισσότερα κίνητρα. Ήταν παραγωγή κατοικιών και θεσμικές δεσμεύσεις.
Σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, σημαντικό ποσοστό του στεγαστικού αποθέματος ανήκει σε κοινωνικούς ή δημόσιους φορείς. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο κομμάτι της αγοράς λειτουργεί εκτός λογικής μέγιστου κέρδους. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο χαμηλότερα ενοίκια για τους πιο αδύναμους, αλλά και συνολική σταθεροποίηση των τιμών.
Αλλού, το κράτος επιβάλλει υποχρεωτικές ποσοστώσεις κοινωνικής κατοικίας σε νέες αναπτύξεις. Δεν «παρακαλεί» τους κατασκευαστές να συμμετάσχουν. Τους υποχρεώνει. Στην Ελλάδα, μια τέτοια συζήτηση αντιμετωπίζεται σχεδόν ως ακραία.
Κοινωνική κατοικία: η μεγάλη ελληνική απουσία
Το πιο κραυγαλέο στοιχείο της ελληνικής υστέρησης είναι η σχεδόν ανύπαρκτη κοινωνική κατοικία. Για δεκαετίες, το ελληνικό κράτος αποσύρθηκε πλήρως από την άμεση παραγωγή στέγης, αφήνοντας τα νοικοκυριά να αυτοσχεδιάζουν: ιδιοκατοίκηση με δάνεια, οικογενειακή στήριξη, ενοίκια χωρίς καμία προστασία.
Όταν η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η κοινωνική κατοικία λειτουργεί ως βασικό εργαλείο εξισορρόπησης της αγοράς, η ελληνική κυβέρνηση επιλέγει να την αγνοεί. Αντί να επενδύσει στη δημιουργία χιλιάδων κατοικιών με ελεγχόμενο ενοίκιο, επιλέγει να χρηματοδοτεί τη ζήτηση, τροφοδοτώντας εμμέσως τις αυξήσεις.
Ρύθμιση της αγοράς: φόβος σύγκρουσης
Ακόμη και εκεί που η κυβέρνηση παραδέχεται ότι υπάρχει πρόβλημα –όπως στις βραχυχρόνιες μισθώσεις– η πολιτική παραμένει διστακτική. Οι περιορισμοί είναι αποσπασματικοί, προσωρινοί και γεωγραφικά περιορισμένοι. Δεν συγκροτούν μια σαφή στρατηγική επαναφοράς κατοικιών στη μακροχρόνια μίσθωση.
Σε άλλες χώρες, οι κανόνες είναι ξεκάθαροι: άδειες, ανώτατα όρια, βαριά πρόστιμα. Στην Ελλάδα, η εικόνα είναι αυτή μιας κυβέρνησης που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην κοινωνική πίεση και στη διατήρηση καλών σχέσεων με ισχυρούς παίκτες της αγοράς ακινήτων.
Το πολιτικό διακύβευμα
Το στεγαστικό δεν είναι απλώς οικονομικό ζήτημα. Είναι βαθιά πολιτικό. Καθορίζει ποιος μένει στο κέντρο και ποιος εκτοπίζεται, ποιος μπορεί να κάνει οικογένεια και ποιος αναβάλλει τη ζωή του, ποιος μένει στη χώρα και ποιος φεύγει. Και εδώ ακριβώς κρίνεται η κυβερνητική αποτυχία.
Η Ελλάδα δεν υστερεί επειδή «δεν μπορεί». Υστερεί επειδή επέλεξε να μην επενδύσει στη στέγη ως κοινωνική πολιτική. Επέλεξε να καθυστερήσει, να υποτιμήσει το πρόβλημα και να το αντιμετωπίσει όταν πλέον είχε γίνει εκρηκτικό.
Πολιτικές χαμηλής έντασης σε κρίση υψηλής πίεσης
Η εμπειρία άλλων χωρών δείχνει ότι το στεγαστικό λύνεται μόνο με πολιτικές κλίμακας, διάρκειας και σύγκρουσης με κατεστημένα συμφέροντα. Η ελληνική κυβέρνηση, μέχρι στιγμής, ακολουθεί τον αντίθετο δρόμο: μικρά βήματα, καθυστερημένες παρεμβάσεις και φόβο απέναντι στις δομικές αλλαγές.
Όσο αυτή η στρατηγική συνεχίζεται, η κρίση δεν θα εκτονώνεται. Θα βαθαίνει. Και μαζί της θα βαθαίνει και το χάσμα ανάμεσα σε όσους μπορούν να αντέξουν το κόστος της στέγης και σε όσους μένουν εκτός. Αν αυτό δεν είναι πολιτική αποτυχία, τότε τι είναι;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου