Θα τα βρούμε με τους Βρετανούς για τα Γλυπτά;

Σάκης Ιωαννίδης

Ο,τι και να απαντήσει κανείς σε αυτό το ερώτημα, μάλλον θα πέσει έξω. Ή μήπως όχι; Ας βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά.

Ενα γεγονός που παραβλέπουμε όταν αναφερόμαστε σε αυτή την υπόθεση είναι ότι σε αυτή τη διαπραγμάτευση έχουμε κάτι που δεν είχαμε τα προηγούμενα χρόνια. Εναν μάλλον υποστηρικτή σε θέση-κλειδί. Ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, μιλάει εδώ και καιρό για μια «συμφωνία», «συνεργασία», «λύση» –βάλτε όποια λέξη θέλετε εσείς– στο ζήτημα των Γλυπτών του Παρθενώνα. Αν θεωρήσουμε ότι υπάρχουν τρεις σκόπελοι που πρέπει να ξεπεραστούν για να επέλθει μια συμφωνία, ο Οσμπορν είναι ο πρώτος. Ακολουθούν οι Trustees και στο τέλος η βρετανική κυβέρνηση. Ο ένας όμως επηρεάζει τον άλλον, αλλά κανένας από τους προκατόχους του δεν ήταν τόσο λαλίστατος όσο αυτός στο ζήτημα των Γλυπτών.

Δεν ξέρουμε όμως τι έχει στο μυαλό του ο Οσμπορν όταν μιλάει για συμφωνία. Ας δούμε λοιπόν τι ξέρουμε γενικά. Οι πρόσφατες δηλώσεις εκπροσώπων της βρετανικής κυβέρνησης αποκλείουν την αλλαγή νομοθεσίας που διέπει τη λειτουργία του Βρετανικού Μουσείου. Η υφιστάμενη νομοθεσία απαγορεύει την όποια επιχείρηση «απόσπασης» της συλλογής του μουσείου. Αρα, η όποια λύση πρέπει να εξεταστεί στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και για τους Βρετανούς δεν πρέπει να φαίνεται ως «αποχώρηση» των Γλυπτών.

Η ελληνική πλευρά αποκλείει την επιλογή του «πολιτιστικού δανείου», καθώς έτσι θα αναγνωριζόταν η κυριότητα της Βρετανίας επί των Γλυπτών και αυτό είναι μια κόκκινη γραμμή που δεν αλλάζει.

Αναζητείται λοιπόν μια νομική φόρμουλα, ώστε η όποια λύση εξεταστεί να μη λογίζεται ως απόσπαση από τη μια πλευρά, αλλά ούτε ως δάνειο από την άλλη. Επίσης, οι πλευρές που χειρίζονται τη διαπραγμάτευση έχουν αποδεχθεί ότι η «win win» λύση δεν σημαίνει εξ ολοκλήρου «νίκη» για καμία από τις δύο πλευρές. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι ευαίσθητο θέμα και αγγίζει το συλλογικό θυμικό, πολύ περισσότερο από άλλες υποθέσεις στον χώρο της πολιτιστικής διπλωματίας.

Το θραύσμα Fagan από τη Σικελία και πρόσφατα τα τρία θραύσματα του Παρθενώνα από το Βατικανό επέστρεψαν (ή είναι σε διαδικασία επιστροφής) με τη μορφή της «κατάθεσης» και της «δωρεάς», ώστε να παραμείνουν στο Μουσείο της Ακρόπολης σε «μόνιμη βάση». Μπορεί να γίνει το ίδιο και με τα Γλυπτά; Το ερώτημα έχει βάση, η οποία εξετάζεται αλλά δεν είναι ακριβώς η ίδια περίπτωση. Πηγή που χειρίζεται τις διαπραγματεύσεις από την κυβέρνηση μας έλεγε λίγες μέρες νωρίτερα, ότι οι δύο αυτές περιπτώσεις (Σικελία και Βατικανό) δεν είναι ακριβώς συγκρίσιμες με τα Γλυπτά του Παρθενώνα και εδώ μπαίνει ακόμη μια (νομική) παράμετρος που ανεβάζει τον βαθμό δυσκολίας.

Η νομική φόρμουλα που καλούνται να βρουν οι δύο πλευρές θα πρέπει να εξυπηρετεί την Ελλάδα και τη Βρετανία, αλλά να αποκλείει άλλες χώρες ή και μουσεία από ανάλογα αιτήματα. «Οι Βρετανοί φοβούνται ένα ντόμινο αιτημάτων από την Αίγυπτο και χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής», μας έλεγε η ίδια πηγή.

Το πρόσωπο με το οποίο μιλήσαμε διατηρεί τις ελπίδες του ότι υπάρχει δυνατότητα συγκλίσεων και ίσως συμφωνίας μέσα στο 2023. Αλλά ώς έναν βαθμό είναι και «biased», όπως λέγεται. Εμείς τι να σκεφτούμε; Ας βάλουμε δύο ακόμη παράγοντες στην εξίσωση.

Τα προηγούμενα χρόνια το ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα ήταν κατά κύριο λόγο ένα θέμα που το «σήκωνε» αποκλειστικά η ελληνική πλευρά ως η άμεσα ενδιαφερόμενη. Αυτό δεν σημαίνει πως στη Βρετανία δεν υπήρχαν σύμμαχοι και υποστηρικτές, αλλά η συζήτηση ξεκινούσε –και τελείωνε– κατά κύριο λόγο από την πλευρά της Ελλάδας. Αυτό όμως άλλαξε. Από τη στιγμή που σημειώθηκε η στροφή των συντηρητικών Times του Λονδίνου, που μετακινήθηκαν από τη θέση που διατηρούσαν τις τελευταίες δεκαετίες –ότι δηλαδή τα «Ελγίνεια μάρμαρα» είναι αμετακίνητα από το Βρετανικό Μουσείο– ξεκίνησε μια χιονοστιβάδα δημοσιευμάτων και συζητήσεων γύρω από το ζήτημα που συνεχίζεται. Η συζήτηση για την επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν χρειάζεται πια την Ελλάδα.

Ενας άλλος παράγοντας είναι το τάιμινγκ και η ηθική της εποχής. Ο 21ος αιώνας φαίνεται ότι θα είναι πολύ διαφορετικός από την εποχή που αφήσαμε πίσω μας πριν από 20 χρόνια και οι βεβαιότητες σε όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής κλονίζονται. Οι αλλαγές είναι ραγδαίες σε πολλά επίπεδα, ένα από τα οποία είναι η διάθεση διόρθωσης των σφαλμάτων του παρελθόντος. Μπορεί οι συνθήκες κάτω από τις οποίες λεηλατήθηκαν τα Γλυπτά του Παρθενώνα, οι θησαυροί του Μπενίν και η Στήλη της Ροζέτας να ήταν τελείως διαφορετικές, αλλά αν κοιτάξουμε τη μεγαλύτερη εικόνα, πρόκειται για δύο πολιτιστικά αγαθά που αποδεδειγμένα βρίσκονται σε διαφορετικές χώρες από τις οποίες προέρχονται και αυτό δεν γίνεται ανεκτό από την κοινωνική ηθική της εποχής μας.

Είναι γεγονός λοιπόν ότι η ισορροπία δυνάμεων έχει αλλάξει. Μπορεί η Βρετανία να έχει το πάνω χέρι στη λήψη αποφάσεων, αλλά διπλωματικά βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο και βάλλεται σε ένα ηθικό επίπεδο. Μέχρι τώρα όλα δείχνουν ότι στη ζυγαριά του 2023 θα μπει από τη μια πλευρά ο στιγμιαίος «πόνος» μιας υποχώρησης, με τον βαθύτερο συμβολισμό μιας επιστροφής που άργησε πολύ.