Η βαθιά δομή της λαθρομετανάστευσης: Από τις βάρκες των διακινητών στα «δίκτυα» των χωρών υποδοχής.
*Του Φώτη Αλεξόπουλου
Η δημόσια συζήτηση για τη λαθρομετανάστευση συχνά περιορίζεται στα παράλια της Τουρκίας, στις φουσκωτές βάρκες του Αιγαίου και του Λιβυκού Πελάγους, καθώς και στις ερήμους της Βόρειας Αφρικής. Εστιάζει στους διακινητές, στους φράχτες, στις διασώσεις στο Αιγαίο. Όμως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη — και πολύ πιο σκοτεινή.
Πίσω από το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης υπάρχει μια πολυεπίπεδη οικονομία, σχεδόν παρα-κρατική στη δομή της, που απλώνει τα πλοκάμια της τόσο στις χώρες προέλευσης και διέλευσης όσο και στις ίδιες τις κοινωνίες υποδοχής. Και αυτό που ονομάζουμε «αμοιβή των διακινητών» δεν τελειώνει στην παραλία που αποπλέει η βάρκα· είναι μόνο η αρχή ενός πολύ πιο σύνθετου κυκλώματος.
Η πρώτη ύλη: Ο ανθρώπινος πόνος ως εμπόρευμα
Οι διακινητές προσεγγίζουν ανθρώπους που βρίσκονται σε απελπισία: φτώχεια, πόλεμος, καταπίεση, ή απλώς το όνειρο μιας καλύτερης ζωής. Με ψεύτικες υποσχέσεις και τεράστια αντίτιμα, τους μετατρέπουν σε «εμπορεύματα μεταφοράς». Πολλές φορές η οικογένεια ενός μετανάστη που ξεκινά για την Ευρώπη δανείζεται υπέρογκα ποσά, υποθηκεύει περιουσίες ή συνεργάζεται άθελά της με εγκληματικά δίκτυα για να πληρώσει τον διακινητή.
Η δεύτερη φάση: Η επιβίωση στο “γκρι” των χωρών υποδοχής
Όσοι καταφέρνουν να φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, νομίζουν ότι το ταξίδι τελείωσε. Στην πραγματικότητα, τότε αρχίζει το δεύτερο σκέλος της εκμετάλλευσης.
Πολλοί μετανάστες πέφτουν σε ένα άτυπο καθεστώς εργασιακής σκλαβιάς. Αδήλωτη εργασία, εξευτελιστικοί μισθοί, απειλές απέλασης. Αγροτικές καλλιέργειες, οικοδομές, φασόν βιοτεχνίες ή και οικιακές εργασίες εκμεταλλεύονται αυτό το φθηνό εργατικό δυναμικό. Ποιοι επωφελούνται; Επιχειρηματίες, μεσάζοντες, ακόμη και στελέχη δημοτικών ή κρατικών υπηρεσιών που «κάνουν τα στραβά μάτια».
Η τρίτη φάση: Η θεσμική κανονικοποίηση της σκιώδους οικονομίας
Το πιο ανησυχητικό όμως είναι όταν αυτή η εκμετάλλευση παύει να είναι περιθωριακή και σταδιακά θεσμοθετείται με τρόπους έμμεσους:
Διανομή κονδυλίων σε ΜΚΟ χωρίς διαφάνεια. Πολλά εκατομμύρια ευρώ διακινούνται κάθε χρόνο υπό τον τίτλο «ανθρωπιστική βοήθεια», χωρίς λογοδοσία και χωρίς έλεγχο για την αποτελεσματικότητα των δράσεων.
Δημιουργία ενός μικρομεσαίου οικοσυστήματος "φιλοξενίας": ξενοδοχεία, catering, security, μεταφραστές και υπάλληλοι σε hot spots — όλοι αμείβονται από κρατικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους. Ένα μέρος της κοινωνίας έχει αρχίσει να ζει οικονομικά από τη «διαχείριση» των μεταναστών.
Πολιτική σιωπή και συνενοχή: Πολιτικά πρόσωπα ή τοπικοί άρχοντες είτε σιωπούν είτε αποφεύγουν την ουσία του ζητήματος, διότι έχουν λόγους να μην ταράξουν το οικοδόμημα συμφερόντων που έχει στηθεί.
Ποιος πραγματικά έχει συμφέρον να συνεχίζεται αυτό το σύστημα;
Η ερώτηση δεν είναι ρητορική. Από τα κυκλώματα των διακινητών έως τις επιχειρήσεις που πληρώνονται για να παρέχουν υπηρεσίες στους μετανάστες, έχει διαμορφωθεί μια κάθετη οικονομία συμφερόντων. Και όσο περισσότερο διαρκεί η «κρίση», τόσο περισσότεροι εμπλέκονται και τόσο πιο δύσκολο γίνεται να χτυπηθεί αποτελεσματικά το φαινόμενο.
Ορισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν —και όχι αβάσιμα— ότι αυτή η «βιομηχανία» ανθρώπινης κινητικότητας τείνει να γίνει το νέο υπερκράτος των σκιών: λειτουργεί παράλληλα με τον επίσημο κρατικό μηχανισμό, χωρίς δημοκρατικό έλεγχο, χωρίς κοινωνική νομιμοποίηση, αλλά με ευρωπαϊκή ή εθνική χρηματοδότηση.
Τι απαιτείται για να σπάσει αυτός ο κύκλος;
Αδιάβλητος έλεγχος των χρηματοδοτήσεων προς ΜΚΟ και φορείς.
Ενίσχυση των ελέγχων στην αδήλωτη εργασία μεταναστών, με ποινές στους εργοδότες.
Διαφάνεια και αποκάλυψη των “τοπικών συμφερόντων” γύρω από τα hot spots.
Διπλωματική πίεση προς τις χώρες διέλευσης και χρηματοδότηση μόνο με όρους.
Μια σοβαρή δημόσια συζήτηση, μακριά από εθνολαϊκισμό αλλά και από αφελή ανθρωπισμό.
Η παράνομη μετανάστευση δεν είναι μόνο ανθρωπιστικό πρόβλημα ή ζήτημα ασφάλειας. Είναι και ένας οικονομικός μηχανισμός που πλουτίζει πολλούς, από το Μπαγκλαντές έως την Αθήνα. Αν δεν αναγνωρίσουμε αυτή τη βαθιά και πολύπλοκη δομή, καμία λύση δεν θα είναι αποτελεσματική. Γιατί το πραγματικό ερώτημα δεν είναι πια ποιοι έρχονται — αλλά ποιοι θέλουν να έρχονται, και γιατί.
*Ο Φώτης Αλεξόπουλος είναι Οικονομολόγος και Μέλος του (ΣΕΠ) Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου