Ο δόκτορας βιολογίας Γιώργος Ηλιόπουλος και επιστημονικός υπεύθυνος για τον λύκο στην Καλλιστώ, μιλά και εξηγεί στο Βήμα για το υβριδικό άτομο που εντοπίστηκε πρόσφατα
Μόλις την περασμένη εβδομάδα επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη του πρώτου υβριδίου λύκου στη χώρα μας. Η είδηση έφερε μια κάποια ανησυχία και αναζωπύρωσε τη συζήτηση γύρω από το θέμα του λύκου που τελευταία απασχολεί ιδιαίτερα την κοινή γνώμη και κατά συνέπεια και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που συχνά ατυχώς αναπαράγουν τοποθετήσεις που απέχουν κατά πολύ από τα επιστημονικά δεδομένα και τα συμπεράσματα των μελετητών του είδους.
Λύκοι, μύθοι και αλήθειες
Πρόσφατο παράδειγμα ατυχούς προσέγγισης του θέματος η ερώτηση παρουσιαστή τηλεοπτικής εκπομπής, ο οποίος με αφορμή την επιχείρηση θήρευσης ελαφιού από ομάδα λύκων στη λίμνη Μπελέτσι, στην Ιπποκράτειο Πολιτεία, αναφώνησε από το τηλεοπτικό στούντιο: «Ποιον θα σώσουμε τελικά τα ελάφια ή τους λύκους;
Λες και πρόκειται να διαλέξουμε ποιο ζώο μάς αρέσει, ή προτιμούμε. Σαν να είναι δική μας δουλειά και όχι δουλειά της φύσης το να ρυθμίσει τους ανταγωνιστικούς πληθυσμούς της πανίδας της. Αυτό που εμείς μπορούμε να κάνουμε είναι να μην επεμβαίνουμε καταστροφικά, διαταράσσοντας την ισορροπία της και την αυτορύθμιση της και να αφήνουμε τις όποιες λύσεις στους επιστήμονες.
Αλλά ας επιστρέψουμε εκεί από όπου αρχίσαμε. Στο πρόσφατο, πρώτο εύρημα υβριδίου του λύκου στη χώρα μας, η ύπαρξη του οποίου γέννησε μια σειρά από ερωτήματα:
- Τι ακριβώς είναι το υβρίδιο λύκου – σκύλου;
- Υπάρχει λόγος να ανησυχεί κανείς για τον άνθρωπο ή για το λύκο ή για την ισορροπία στην άγρια φύση;
- Ποιος πραγματικά κινδυνεύει;
- Σχετίζεται η ύπαρξη του υβριδίου με την αύξηση του πληθυσμού του λύκου που έχει παρατηρηθεί το τελευταίο διάστημα στη χώρα;
«Το Βήμα» μετέχοντας στον προβληματισμό αυτόν, επιχειρεί να προσεγγίσει τις απαντήσεις και να δώσει την εικόνα για το τι σημαίνει ο εντοπισμός του υβριδίου λύκου – σκύλου στη χώρα μας.
Για το λόγο αυτό απευθύνθηκε στον Γιώργο Ηλιόπουλο, Δρ. Βιολογίας και επιστημονικό υπεύθυνο για τον λύκο στην Περιβαλλοντική Οργάνωση Καλλιστώ.
Ανθρωπογενής υβριδισμός
Οπως ο δρ. βιολογίας εξηγεί, ο υβριδισμός «είναι η αναπαραγωγή μεταξύ ατόμων συγγενικών ειδών. Συμβαίνει στη φύση και μπορεί να συμβάλει στην εξελικτική διεργασία. Παρόλα αυτά, όταν ένα από τα είδη είναι οικόσιτο ή/και εμπλέκονται ανθρώπινες δραστηριότητες τότε αναφερόμαστε σε ανθρωπογενή υβριδισμό».
Και αυτό γιατί η διασταύρωση του λύκου από το σκύλο λίγο ως πολύ εξαρτάται και από τον άνθρωπο ο οποίος ενώ διατηρεί μεγάλο πληθυσμό σκύλων κοντά του – είτε οικόσιτων, είτε αδέσποτων – την ίδια ώρα δε φροντίζει ο περιβάλλον χώρος του να είναι απαλλαγμένο από σκουπίδια ή κουφάρια ζώων που προσελκύουν τον πεινασμένο λύκο που αναζητά την τροφή του.
«Ο υβριδισμός προκύπτει στις πλείστες των περιπτώσεων από διασταύρωση μοναχικού θηλυκού λύκου με αρσενικό σκύλο»
Αυτού του είδους ο υβριδισμός λοιπόν, ο ανθρωπογενής υβριδισμός είναι που κυρίως απασχολεί τους επιστήμονες καθώς «εμπλέκει ένα είδος πού είναι σε πολύ μεγάλους αριθμούς (σκύλος) και ως εκ τούτου μπορεί να έχει σημαντική αρνητική επίδραση στο άγριο είδος (λύκος)», επισημαίνει ο κ. Ηλιόπουλος.
Υβριδικός λύκος και άνθρωπος
Και τι γίνεται με τον άνθρωπο; Ο υβριδικός λύκος είναι επικίνδυνος για τον άνθρωπο; Ενα υβρίδιο λύκου – εξαιτίας των χρωμοσωμάτων σκύλου που φέρει στο DNA του – έχει μεγαλύτερη εξοικείωση με το άνθρωπο. Τον καθιστά αυτό επικίνδυνο;
«Η πεποίθηση πού θέλει κάθε λύκος πού προσεγγίζει κατοικημένες περιοχές να είναι υβρίδιο αποτελεί υπέρ απλούστευση και δεν ισχύει»
«Θεωρητικά ναι» είναι η απάντηση που μάς δίνει ο κ. Ηλιόπουλος. «Καθώς η συμπεριφορά σε σημαντικό βαθμό είναι και γενετικά καθορισμένη σε συνεπικουρία με την επίδραση του περιβάλλοντος. Έχουν γίνει κάποιες έρευνες στην Ιταλία με υβρίδια σε αιχμαλωσία και έχουν δείξει κάποιες διαφορές στη συμπεριφορά».
Η περίπτωση του Μαρμαρά Χαλκιδικής
Φωτογραφία από Angela από το Pixabay
Ευλόγως έρχεται στο νου μας η περίπτωση στον Μαρμαρά Χαλκιδικής. Εκεί, τέλη καλοκαιριού, ένα κοριτσάκι παραλίγο να αποτελέσει τροφή για έναν λύκο που ξεστράτισε από την αγέλη του και κυκλοφορούσε μέσα στον παραθεριστικό οικισμό. Λίγες ημέρες πριν ο ίδιος λύκος επιχείρησε να αρπάξει με τα δόντια του ένα μικρό σκυλάκι. Μπορεί η περίπτωση της Χαλκιδικής να αντιστοιχεί σε ένα υβρίδιο;
«Η πεποίθηση πού θέλει κάθε λύκος πού προσεγγίζει κατοικημένες περιοχές να είναι υβρίδιο αποτελεί υπέρ απλούστευση και δεν ισχύει. Τα ζώα αυτά προσελκύονται κυρίως λόγω ύπαρξης εύκολα προσβάσιμης τροφής κοντά σε ανθρωπογενή περιβάλλοντα. Θα έλεγα ότι μάλλον ο υβριδισμός είναι απόρροια αυτής της συμπεριφοράς και όχι αποτέλεσμα του».
«Μόνο αν συλληφθεί το ζώο και γίνουν γενετικές αναλύσεις» θα καταλήξουμε με ασφόλεια σε αυτό το συμπέρασμα μάς εξηγεί ο κ. Ηλιόπουλος, ο οποίος αυτήν την περίοδο βρίσκεται στην Χαλκιδική και στήνει παγίδες προκειμένου να καταφέρει να παγιδεύσει και να μελετήσει τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου ατόμου.
Υβριδισμός και λύκος
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο υβριδικός λύκος είναι επικίνδυνος για το είδος του «καθαρού» λύκου. «H επίδραση του μπορεί να είναι πολύ αρνητική για τον πληθυσμό καθώς μειώνει την ικανότητα επιβίωσης και προσαρμογής, την αναπαραγωγική επιτυχία και ακυρώνει χιλιετίες εξέλιξης και φυσικής επιλογής καθώς εισέρχονται στον άγριο πληθυσμό γονίδια από ένα οικόσιτο είδος».
«Εφόσον έχουμε ενσωμάτωση γονιδίων σκύλου στον πληθυσμό του λύκου μέσω της διαδικασίας επαναδιασταύρωσης υβριδίου με άτομο λύκου (backcrossing) και αυτό γίνεται σε σημαντική έκταση ή σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού, οδηγεί σε αλλοίωση του γενετικού προφίλ και μείωση της προσαρμοστικότητας».
Το παράδειγμα της αγριόγατας
«Σε κάποια είδη και χώρες όπως στην αγριόγατα και την γάτα στην Αγγλία το φαινόμενο έλαβε τόσο μεγάλες διαστάσεις που πρακτικά δεν υπάρχει το άγριο είδος στην πρωταρχική μορφή του (αγριόγατα)».
«Υβρίδιο είναι ένας λύκος πού έχει προπάππο ένα σκύλο»
Η εξαφάνιση του είδους είναι και ο λόγος που κάνει την επιστημονική κοινότητα να ανησυχεί για την ύπαρξη υβριδίων λύκων και να θέλει να ελένξει το υβριδισμό/.
«Ο υβριδισμός μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη αλλοίωση της γενετικής υπόστασης ενός είδους ακόμα και σε απώλεια ειδών σε ακραίες περιπτώσεις», επισημαίνει ο κ. Ηλιόπουλος και συνεχίζει:
«Αυτή τη στιγμή μέσω του προγράμματος WOLFNESS έχουμε την πρώτη κοινά αποδεκτή προσέγγιση: υβρίδιο λύκου -σκύλου θεωρείται ότι ζώο προέρχεται από επαναδιασταύρωση ενός αρχικού υβριδίου λύκου σκύλου ξανά με λύκο μέχρι και την δεύτερη γενιά. Δηλαδή υβρίδιο είναι ένας λύκος πού έχει προπάππο ένα σκύλο. Αυτό καθορίζεται από τις διαθέσιμες γενετικές μεθόδους πού μπορούν να καθορίσουν με αξιοπιστία το αποτέλεσμα αυτό».
Πώς θα ελεγχθεί το υβρίδιο λύκος σκύλος
«Ο έλεγχος του υβριδισμού στοχεύει πρωτίστως στις αιτίες εμφάνισης του φαινομένου. Δηλαδή στην μείωση του αριθμού των αδέσποτων σκύλων, στον περιορισμό των ανθρωπογενών πηγών τροφής πού προσελκύουν ταυτόχρονα λύκους και σκυλιά σε περιαστικές και αγροτικές περιοχές και δίνουν ευκαιρίες για ζευγάρωμα. Επίσης πληθυσμοί λύκων πού θηρεύονται έντονα έχουν επίσης αυξημένα ποσοστά υβριδισμού καθώς διασπώνται οι αγέλες των λύκων. Επίσης σε κάποιες χώρες γίνεται σύλληψη και στείρωση των επιβεβαιωμένων με γενετική ανάλυση υβριδίων.
«Ο υβριδισμός προκύπτει στις πλείστες των περιπτώσεων από διασταύρωση μοναχικού θηλυκού λύκου με αρσενικό σκύλο».
Διαφορές στη μορφή
«Μορφολογικά ο λύκος από το υβρίδιο λύκου σκύλου μπορεί να διαφέρει από πολύ λίγο έως και πάρα πολύ και καθορίζεται από τον αριθμό των backcrossings που έχουν μεσολαβήσει. Εντοπίζονται μορφολογικές διαφορές στο τρίχωμα, το μέγεθος του κεφαλιού, την παρουσία παρανύχου στα πίσω πόδια κ.α»
Η έρευνα του ΑΠΘ
Αναφορικά με τον υβριδισμό του λύκου στη χώρα μας και το αν αυτός έχει παρελθόν ο καθηγητής βιολογίας κ. Ηλιόπουλος μας πληροφορεί: «είναι ένα φαινόμενο το οποίο είναι γνωστό για τουλάχιστον 15 έτη. Έχουμε εντοπίσει πάρα πολλές ενδείξεις υβριδισμού σε αρκετές περιοχές της χώρας ιδιαίτερα στην κεντρική Μακεδονία. Οι ενδείξεις αυτές αφορούν κυρίως παρατήρηση ατόμων που αποκλίνουν σημαντικά από το σύνηθες μορφολογικό πρότυπο των λύκων. Παρόλα αυτά η ταυτοποίηση των υβριδίων οφείλει πάντα να γίνεται με γενετικές μεθόδους».
Τα στοιχεία της έρευνας
Οπως ήδη είναι γνωστό στον εντοπισμό του πρώτου υβριδίου λύκου στη χώρα μας οδήγησε μια επιστημονική έρευνα. «Στην συγκεκριμένη περίπτωση ολοκληρώθηκε μια μεταπτυχιακή έρευνα σε συνεργασία με το βιολογικό τμήμα του ΑΠΘ (εργαστήριο γενετικής κ. Καραΐσκου, Επίκουρος καθηγήτρια και καθηγητή κ.Τριανταφυλλίδη) για την ανάλυση 50 δειγμάτων πού είχε συλλέξει η Καλλιστώ ανά την Ελλάδα. Μεταπτυχιακή υπότροφος είναι η κ. Αιμιλία Ιωακειμίδου. Στο πλαίσιο της εργασίας αυτής απλώς επιβεβαιώθηκε αυτό πού αναμενόταν».
«Γενετικές ενδείξεις παρουσίας υβριδισμού είχε εντοπίσει και ανάλυση του «Αρκτούρου» πριν λίγα χρόνια, αλλά τώρα εντοπίσθηκε υβρίδιο πρώτης γενιάς F1.»
«Χωρίς υβρίδιο λύκου οι αγέλες της Πάρνηθας»
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η πληροφορία που αποτελεί στοιχείο της εν λόγο επιστημονικής έρευνας του ΑΠΘ. Στο πλαίσιό της εξετάστηκαν δείγματα και από τον πληθυσμό που διαβιεί τα τελευταία χρόνια στην Πάρνηθα μεταξύ των οποίων δε βρέθηκε ούτε ένα υβρίδιο.
Η «γεωγραφία» του υβριδικού λύκου
Ενδιαφέρον επίσης προκαλεί το πώς διαμορφώνεται η γεωγραφία του υβριδικού λύκου. Κατά πόσο τον συναντάμε σε άλλες περιοχές της Ευρώπης και σε τι ένταση.
Σύμφωνα με τον κ. Ηλιόπουλο «ο υβριδισμός λύκου – σκύλου είναι σύνηθες φαινόμενο σε όλη την Ευρώπη αλλά από ότι φαίνεται αφορά ένα μόνο ποσοστό του πληθυσμού του λύκου».
Πολλές Ευρωπαϊκές χώρες «έχουν προχωρήσει σε πολλές γενετικές αναλύσεις και έχει διαπιστωθεί υβριδισμός στον πληθυσμό σε ποσοστά περίπου από 2-5%. Παρόλα αυτά καθώς χρησιμοποιούνται διαφορετικές γενετικές μέθοδοι δεν είναι πάντα συγκρίσιμες οι έρευνες μεταξύ τους.
Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα WOLFNESS -BIODIVERSA
«Για τον λόγο αυτό υλοποιείται ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάλυσης γονιδιώματος λύκου από όλη την Ευρώπη (πρόγραμμα WOLFNESS -BIODIVERSA) για την ανάπτυξη κοινού πρωτοκόλλου γενετικής ταυτοποίησης υβριδίων».
«Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουμε με αποστολή δειγμάτων (έχουν αποσταλεί περί τα 200 δείγματα) για να εκτιμηθεί το ποσοστό υβριδίων λύκου στην Ελλάδα. Η συλλογή των δειγμάτων υποστηρίχθηκε από τη “Συμμαχία για την άγρια ζωή” που συντονίζει το WWF Ελλάς. Αναμένουμε τους προσεχείς μήνες αποτελέσματα των αναλύσεων».
Ανησυχούμε όσοι έχουμε σκυλί στο σπίτι μας;
Για όσους από εμάς έχουμε θηλυκά σκυλιά σπίτι μας και ανησυχούμε για το τι μπορεί να συμβεί αν αυτά συναντηθούν με ένα λύκο ο κ. Ηλιόπουλος είναι απολύτως καθησυχαστικός.
«Το οικόσιτο μας μπορεί να συνεισφέρει στον υβριδισμό εφόσον κυκλοφορεί ελεύθερο σε περιοχή με λύκους. Για να προκύψει κατοικίδιο υβρίδιο πρέπει να ζευγαρώσει η σκύλα μας με αρσενικό λύκο κάτι πού είναι πολύ σπάνιο».
«Αυτό πού μας απασχολεί είναι το υβρίδιο σε πιο πληθυσμό θα ενταχθεί. Αν ενταχθεί δηλαδή ξαναζευγαρώσει με άγριο λύκο τότε έχουμε είσοδο γονιδίων σκύλου στον πληθυσμό λύκου και οι συνέπειες είναι σοβαρότερες.
Η αύξηση του πληθυσμού των λύκων
Αναφορικά με την άποψη που σχετίζει την αύξηση του πληθυσμού των λύκων στη χώρα μας με την ύπαρξη υβριδίων λύκου ο κ. Ηλιόπουλος απαντά:
«Οχι δεν υπάρχουν τέτοια στοιχεία ούτε έχει αναφερθεί κάπου τέτοια συσχέτιση. Πιθανόν παλαιότερα είχε αναφερθεί ότι ο υβριδισμός ίσως να βοηθήσει τον ιταλικό λύκο να ανακάμψει πού είχε βρεθεί στην δεκαετία του 1970 στο χείλος της εξαφάνισης αλλά είναι απλώς μια θεωρία».
«Οι λόγοι της ανάκαμψης του πληθυσμού τους σχετίζονται με την βελτίωση των βιοτόπων για το είδος και την νομική του προστασία».
Πράγματι, σήμερα η ελληνική επαρχία είναι πολύ διαφορετική από ότι ήταν στο παρελθόν. Τα δάση έχουν επανακάμψει στις ημιορεινές περιοχές λόγω της εγκατάλειψης των αγροτικών εργασιών και της εντατικής κτηνοτροφίας. Επίσης έχει επανακάμψει και η φυσική λεία για το λύκο καθώς έχουν αυξηθεί οι πληθυσμοί των ζαρκαδιών και των αγριογούρουνων που συναντώνται σε όλη τη χώρα σε πληθώρα παρά τους πολύ έντονους ρυθμούς του κυνηγιού.
«Η ορεινή Ελλάδα είναι πλέον ακατοίκητη», καταλήγει ο κύριος Ηλιόπουλος και μάς αφήνει για να επιστρέψει στο πεδίο, προκειμένου να παγιδεύσει τον λύκο του Μαρμαρά Χαλκιδικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου