Αν κάτι δείχνουν καθαρά τα στοιχεία του 2024, είναι ότι η χώρα χάνει τα θεμέλιά της: πληθυσμό, γάμους, σταθερές. Το ισοζύγιο ζωής–θανάτου είναι αρνητικό κατά 58.449 άτομα. Οι γεννήσεις έπεσαν στις 68.467 (–4,2% σε σχέση με το 2023), ενώ οι θάνατοι παρέμειναν στους 126.916. Ταυτόχρονα, οι γάμοι μειώθηκαν 9,2% (36.649 από 40.351) και τα σύμφωνα συμβίωσης 3,9% (14.486 από 15.069). Εκεί όπου υπάρχει «άνοδος», είναι στα διαζύγια: 15.532, δηλαδή +2,8% σε σχέση με το 2023. Η αναλογία διαζυγίων ανά 100 γάμους εκτινάχθηκε στο 42,4 (από 37,5 το 2023 και 33,4 το 2022). Αυτό δεν είναι «τάση». Είναι προειδοποίηση.
Το πιο ανησυχητικό δεν είναι μόνο ότι αυξάνονται τα διαζύγια. Είναι ότι διαλύονται μακροχρόνιοι γάμοι: το 66,4% αφορά δεσμούς διάρκειας 10+ ετών (10.314 περιπτώσεις). Δηλαδή, καταρρέουν ώριμες οικογένειες με παιδιά, περιουσία, ευθύνες. Τα 12.805 συναινετικά διαζύγια (82,4%) δείχνουν ότι η κοινωνία έχει πλέον τυποποιήσει και «εξορθολογίσει» τη λύση των δεσμών. Καλώς ή κακώς, αυτό σημαίνει ταχύτητα στη διάσπαση και αδράνεια στην πρόληψη. Αν προσθέσει κανείς την αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας (3,8 από 3,5), η εικόνα γίνεται απολύτως σαφής: λιγότερες γεννήσεις, περισσότεροι χωρισμοί, χειρότερα αποτελέσματα στη φροντίδα των πιο αδύναμων.
Η δημόσια συζήτηση αποφεύγει το κέντρο του προβλήματος. Μιλάμε γενικά για «εκσυγχρονισμό» σχέσεων και «εναλλακτικές μορφές» δέσμευσης, την ώρα που και οι δύο βασικοί δείκτες σταθερότητας (γάμοι και σύμφωνα) πέφτουν ταυτόχρονα. Δεν πρόκειται για πολιτισμική «μετάβαση» αλλά για εσωτερική αποδόμηση: λιγότερα ζευγάρια μπαίνουν σε θεσμοθετημένο δεσμό και περισσότερα σπάνε αφού μπουν. Η αναλογία 42,4 διαζυγίων ανά 100 γάμους είναι πρακτικά δήλωση ότι ο γάμος στην Ελλάδα τείνει να γίνει προσωρινή διευθέτηση. Αν αυτό γίνει «νέα κανονικότητα», η δημογραφική κατάρρευση παγιώνεται.
Οι αιτίες είναι συγκεκριμένες και άβολες:
Οικονομική πίεση και αβεβαιότητα στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Με κόστος κατοικίας και παιδιού να αυξάνει, τα ζευγάρια καθυστερούν ή αποφεύγουν τεκνοποίηση. Η κρίση δεν είναι πια έκτακτη: είναι μόνιμος παράγοντας σχεδιασμού.
Ασύμμετρη εργασιακή πραγματικότητα για τους γονείς. Ωράρια, μετακινήσεις, χαμηλή ευελιξία, ανύπαρκτη υποστήριξη σε φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων οδηγούν σε εξάντληση. Ο γάμος δεν σπάει «απόψε». Σπάει μεθοδικά από την καθημερινή φθορά.
Πολιτισμική απονομιμοποίηση της δέσμευσης. Όταν για μια δεκαετία η δημόσια κουλτούρα εκπαιδεύει σε σχέσεις χωρίς υποχρέωση και υψηλή προσωπική ευκολία, το κόστος συντήρησης ενός δεσμού μοιάζει δυσανάλογο. Το βλέπουμε στα δεδομένα των συναινετικών διαζυγίων.
Ανεπαρκής θεσμική πρόληψη. Συμβουλευτική ζεύγους/γονέων, μεσολάβηση, σχολική εκπαίδευση σε δεξιότητες σχέσης, εργοδoτικές πολιτικές για οικογένεια: όλα αποσπασματικά, συχνά προσχηματικά.
Η συζήτηση για τα δικαιώματα είναι εύκολη. Η συζήτηση για τις ευθύνες, δύσκολη. Όμως χωρίς ευθύνες δεν υπάρχει σταθερή οικογένεια. Και χωρίς σταθερές οικογένειες, δεν υπάρχει δημογραφική ανάκαμψη — όσες καμπάνιες κι αν γίνουν. Αν δεν αλλάξει το πραγματικό πλαίσιο κινήτρων, το 2025 θα μοιάζει με το 2024, απλώς χειρότερο.
Τι σημαίνει «αλλάζει το πλαίσιο κινήτρων» σε σοβαρή χώρα:
Φορολογία: ριζικός επανασχεδιασμός με προοδευτικές εκπτώσεις για κάθε παιδί, από το πρώτο, που να έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στο διαθέσιμο εισόδημα. Τέλος στις μικρο-παροχές χωρίς αποτέλεσμα.
Κατοικία: στοχευμένη πολιτική οικογενειακής στέγασης (ενοίκιο–ιδιοκατοίκηση) με κριτήριο παιδιά/εισόδημα, όχι οριζόντια επιδόματα που φουσκώνουν τις τιμές.
Εργασία: υποχρεωτική πραγματική ευελιξία ωραρίου για γονείς, δυνατότητα τηλεργασίας όπου γίνεται, και μετρήσιμα κίνητρα για εργοδότες που εφαρμόζουν family-friendly πολιτικές (όχι επικοινωνιακά «σήματα ποιότητας»).
Φροντίδα: καθολική πρόσβαση σε ποιοτικούς βρεφονηπιακούς σταθμούς, ολοήμερα σχολεία που λειτουργούν ως πραγματική στήριξη γονέων, και υπηρεσίες ψυχικής υγείας για οικογένειες χωρίς λίστες αναμονής-ντροπή.
Πρόληψη διάσπασης: θεσμοθετημένη (και δωρεάν) οικογενειακή διαμεσολάβηση/συμβουλευτική πριν τη λύση του γάμου, ειδικά όπου υπάρχουν ανήλικοι. Όχι για να απαγορευτεί το διαζύγιο, αλλά για να μην είναι η πρώτη και μοναδική επιλογή.
Στοχευμένη στήριξη των πολύτεκνων και των τρίτεκνων χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια, γιατί εκεί βρίσκεται το άμεσο δημογραφικό πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα.
Όλα τα παραπάνω κοστίζουν. Αλλά το σημερινό μοντέλο κοστίζει περισσότερο: σε ΑΕΠ, σε συνταξιοδοτική βιωσιμότητα, σε κοινωνική συνοχή. Η δημογραφία δεν «στρώνει» με συνθήματα. Θέλει πολιτική προτεραιότητα, με μετρήσιμους στόχους και αξιολόγηση αποτελεσμάτων. Αν η χώρα συνεχίσει να πανηγυρίζει επιμέρους «μεταρρυθμίσεις» την ώρα που η αναλογία διαζυγίων/γάμων ανεβαίνει και οι γεννήσεις πέφτουν, τότε απλώς αναβάλλει το πρόβλημα — δεν το λύνει.
Συμπέρασμα: Το 2024 κατέγραψε μια καθαρή γραμμή πτωτικής πορείας σε δύο μέτωπα που ορίζουν το αύριο — δημογραφία και οικογένεια. Όποιος το παρουσιάζει ως «φυσιολογική εξέλιξη των σύγχρονων κοινωνιών» απλώς νομιμοποιεί την παραίτηση. Η κατάσταση δεν θα αλλάξει με ευχές. Θα αλλάξει όταν το κράτος σταματήσει να τιμωρεί την οικογένεια στην πράξη, όταν η αγορά εργασίας σταματήσει να την εξαντλεί, και όταν εμείς οι ίδιοι δεχθούμε ότι η δέσμευση έχει κόστος — αλλά το κόστος της αποδιάρθρωσης είναι πολλαπλάσιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου