Από την περίοδο της πανδημίας έως και τη σύγχρονη ψηφιακή πραγματικότητα, η κοινωνία μας βιώνει μια δραματική και ταχύτατη μετάβαση: από έναν υγειονομικό καταναγκασμό σε έναν ηλεκτρονικό ολοκληρωτισμό. Πρόκειται για μια νέα συνθήκη ελέγχου και επιτήρησης, που δεν περιορίζεται στη δημόσια υγεία ή στην τεχνολογία, αλλά επεκτείνεται και εδραιώνεται βαθιά στην ίδια τη δομή της ανθρώπινης ύπαρξης, προκαλώντας όχι μόνο πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες, αλλά πρωτίστως θεολογικές και πνευματικές.
Κατά την περίοδο της πανδημίας, επιβλήθηκε ένα πρωτοφανές καθεστώς περιορισμών και ελέγχου της ανθρώπινης δραστηριότητας, στο όνομα της προστασίας της δημόσιας υγείας. Η κρατική εξουσία αξίωσε να εγγυηθεί την ασφάλεια και σωτηρία του ανθρώπου μέσα από απαγορεύσεις, μαζικούς εγκλεισμούς και αναστολή θεμελιωδών ελευθεριών. Για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία, οι ναοί σίγησαν, η κοινή λατρεία απαγορεύτηκε, και η Εκκλησία αναγκάστηκε να διακόψει την κανονική της ζωή. Το ανθρώπινο πρόσωπο, εντός και εκτός Εκκλησίας, αντιμετωπίστηκε όχι ως ιερό και απαραβίαστο, αλλά ως εν δυνάμει φορέας κινδύνου. Η κοινωνία μετατράπηκε σε πεδίο επιτήρησης, απομόνωσης και καχυποψίας.
Αυτό το βίωμα δεν ήταν προσωρινό ούτε αθώο. Αποτέλεσε το υπόδειγμα μιας νέας εποχής, στην οποία η ίδια λογική του ελέγχου εφαρμόζεται πλέον σε όλες τις πτυχές της ζωής. Το λεγόμενο «ψηφιακό κράτος» δεν περιορίζεται στο να εξυπηρετεί τον πολίτη, αλλά αναλαμβάνει να τον καταγράψει, να τον αναλύσει, να τον καθορίσει. Η τεχνολογία γίνεται το εργαλείο μιας αφανούς αλλά καθολικής εποπτείας. Η ανθρώπινη ταυτότητα διασπάται σε αριθμούς, δεδομένα, ψηφιακές πληροφορίες. Ο άνθρωπος χάνει το πρόσωπό του, την προσωπική του μοναδικότητα, και αντιμετωπίζεται πλέον ως στατιστική μονάδα. Αυτή η εξέλιξη δεν είναι απλώς τεχνολογική – είναι πνευματικά ολέθρια.
Οι σύγχρονες απειλές κατά της ελευθερίας δεν εκδηλώνονται πια μόνο μέσω αυταρχικών καθεστώτων, αλλά διαχέονται διακριτικά μέσα από τεχνοκρατικές λογικές που διεισδύουν στη σκέψη, στη βούληση, ακόμη και στο σώμα του ανθρώπου. Υπό το προσωπείο της ευκολίας και της καινοτομίας, η ψηφιακή εποχή συγκροτεί ένα σύστημα διαρκούς επιτήρησης και προληπτικού ελέγχου, όπου κάθε ενέργεια, κάθε προτίμηση, κάθε βιομετρικό και ψυχολογικό χαρακτηριστικό καταγράφεται και ταξινομείται. Οι αλγόριθμοι και η τεχνητή νοημοσύνη υποκαθιστούν την ανθρώπινη κρίση, υποσκάπτουν την ελεύθερη βούληση και διαμορφώνουν έναν νέο άνθρωπο, όχι ελεύθερο, αλλά διαχειρίσιμο. Πρόκειται για ένα νέο μοντέλο ελέγχου, όχι εξωτερικού και καταναγκαστικού, αλλά εσωτερικευμένου και υποβολής, όπου το άτομο μαθαίνει να συμμορφώνεται χωρίς να του επιβάλλεται τίποτα άμεσα.
Η Ορθόδοξη θεολογία, ωστόσο, αντιλαμβάνεται το πρόσωπο όχι ως απλή βιολογική ή κοινωνική μονάδα, αλλά ως μια μοναδική και ανεπανάληπτη ύπαρξη, η οποία φανερώνεται μέσα στην ελεύθερη σχέση με τον Θεό και τον πλησίον. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος σημειώνει ότι «ὅ,τι ἐνῶται τῷ Θεῷ, τοῦτο ἔστιν πρόσωπον». Το πρόσωπο είναι η εσωτερική δυνατότητα του ανθρώπου να ζει «ἐν κοινωνίᾳ», να ξεπερνά τη φυσική του κατάσταση μέσα από την αγάπη και την ελευθερία. Η Εκκλησία έχει χρέος να υπερασπιστεί αυτήν την ελευθερία, διότι, όπως λέει ο Μέγας Αθανάσιος, «οὐκ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὡς δοῦλον, ἀλλ’ ἐλεύθερον». Κι όπως προσθέτει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, η ελευθερία του προσώπου είναι η ίδια η ενέργεια της θείας εντολής μέσα στον κόσμο.
Όταν ο άνθρωπος στερείται τη δυνατότητα να επιλέγει, να μαρτυρεί, να ζει κατά συνείδηση, τότε δεν διακυβεύεται μόνο η πολιτική του ελευθερία, αλλά και η σωτηρία του. Η θεολογική ελευθερία δεν είναι αφηρημένη έννοια, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος μετέχει στο μυστήριο της θεώσεως. Η ψηφιακή διαχείριση των μαζών, η μετατροπή της ζωής σε αριθμητικά δεδομένα και η μηχανοποίηση της ανθρώπινης ταυτότητας, βρίσκονται στον αντίποδα αυτής της πνευματικής προοπτικής. Ο Θεός δεν σώζει σύνολα, αλλά πρόσωπα. Δεν αναγνωρίζει αριθμούς, αλλά απευθύνεται σε ονόματα. Ο ίδιος ο Χριστός λέει: «ἐγὼ εἰμι ὁ ποιμὴν ὁ καλός καὶ γινώσκω τὰ ἐμὰ καὶ γινώσκομαι ὑπὸ τῶν ἐμῶν» (Ιω. 10,14). Αυτή η γνώση είναι σχέση, προσωπική αγάπη και αναγνώριση.
Αντιθέτως, ο σύγχρονος ολοκληρωτισμός – είτε με τη μορφή της υγειονομικής κρίσης είτε της ψηφιακής κανονικοποίησης – στοχεύει στη διάλυση αυτής της σχέσης. Αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως μηχανικό εξάρτημα ενός συστήματος, απονεκρώνει την πνευματική του ζωή και ακυρώνει τη συνείδησή του. Η φωνή των Πατέρων της Εκκλησίας μάς προειδοποιεί: «Η αλήθεια οὐ συμβιβάζεται μετὰ τοῦ ψεύδους, οὐδὲ ἡ ἐλευθερία μετὰ τοῦ καταναγκασμοῦ» (Αγ. Ιουστίνος Πόποβιτς).
Η κοινωνιολογία της εξουσίας καταδεικνύει ότι κάθε σύστημα εξουσίας δημιουργεί μηχανισμούς ελέγχου που διεισδύουν στην ανθρώπινη ύπαρξη. Σήμερα, ο έλεγχος αυτός δεν επιβάλλεται με τη βία, αλλά με αόρατα τεχνολογικά μέσα. Ο πολίτης καθίσταται διαφανής για το κράτος, αλλά αόρατος ως πρόσωπο. Η διαχείριση του πληθυσμού γίνεται ο τελικός στόχος, εις βάρος της εξυπηρέτησης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η Εκκλησία, όμως, δεν μπορεί να σιωπήσει μπροστά σε αυτή τη νέα μορφή υποδούλωσης. Ούτε να αποδεχτεί την καθολική εφαρμογή ενός ψηφιακού φακελώματος που ενοποιεί όλα τα προσωπικά δεδομένα σε μία αριθμητική ταυτότητα, η οποία χρησιμοποιείται για να ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής του ανθρώπου.
Μια τέτοια εξέλιξη δεν είναι πρόοδος. Είναι βαθιά οπισθοδρόμηση, κατάργηση της προσωπικής αυτονομίας, της πνευματικής ελευθερίας, της ίδιας της ταυτότητας του ανθρώπου ως εικόνας Θεού. Η δημοκρατία υποχωρεί, και στη θέση της αναδύονται νέες μορφές ήπιου ή σκληρού ολοκληρωτισμού, όπου απουσιάζει ο διάλογος, η λογοδοσία και ο σεβασμός της ανθρώπινης συνείδησης. Η Εκκλησία αντιμετωπίζεται όχι ως σώμα Χριστού, αλλά ως γραφειοκρατικός οργανισμός που οφείλει να υπακούει στα κρατικά πρωτόκολλα.
Ως επίσκοπος της Εκκλησίας, αισθάνομαι την ευθύνη όχι μόνο να παρατηρώ, αλλά και να παίρνω θέση. Δεν μπορούμε να δεχθούμε τη μετατροπή του ανθρώπου σε αριθμό, την καθολική καταγραφή της ζωής του και την υποταγή του σε ένα απρόσωπο, συγκεντρωτικό σύστημα που αγνοεί τον Θεό και υποδουλώνει τον άνθρωπο. Η Γραφή μάς προειδοποιεί: «ἔσονται καιροὶ χαλεποί» (Β΄ Τιμ. 3,1). Αυτοί οι καιροί δεν είναι μελλοντικοί – είναι ήδη παρόντες. Και καλούν την Εκκλησία να σταθεί ως φρουρός της αλήθειας, ως κιβωτός ελευθερίας απέναντι στην ισοπέδωση του προσώπου και την αποδόμηση της κοινωνίας. Η Εκκλησία οφείλει να κηρύξει ξανά την αξία του ανθρώπου ως εικόνας του Θεού, να υπερασπιστεί τη μοναδικότητα και την ελευθερία του και να διακηρύξει ότι η σωτηρία δεν έρχεται μέσα από τα ψηφιακά συστήματα και τους αλγορίθμους, αλλά μέσα από την εν Χριστώ κοινωνία.
Είναι πλέον καιρός εγρήγορσης. Είναι καιρός ομολογίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου