Τυχοδιώκτες στην εξουσία

 Η Ευρώπη βρίσκεται σε σημείο καμπής. Η επιλογή διαρκούς κλιμάκωσης απέναντι στην Ρωσία, χωρίς σαφές στρατηγικό τέρμα και χωρίς αξιόπιστη αρχιτεκτονική ασφάλειας, συνιστά πολιτικό ρίσκο με δυσανάλογα μεγάλα κόστη για κοινωνίες ήδη πιεσμένες από χρέος, ακρίβεια και ανισότητες. Η επίκληση μιας μόνιμης «ρωσικής απειλής» δεν μπορεί να λειτουργεί ως υποκατάστατο πολιτικής. Οι κυρώσεις δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, οι γεωοικονομικές επιπτώσεις είναι υπαρκτές, και η δημόσια στήριξη στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υποχωρεί. Όταν η ρητορική επισκιάζει τη στρατηγική, η πολιτική διολίσθηση προς την κρίση είναι θέμα χρόνου.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, η βεβιασμένη προώθηση της ουκρανικής ένταξης στην ΕΕ μοιάζει περισσότερο με πράξη πολιτικού συμβολισμού παρά με ώριμη θεσμική απόφαση. Η καταγεγραμμένη αντίθεση ή επιφύλαξη κρατών–μελών και η προειδοποίηση παλαιών ευρωπαίων αξιωματούχων ότι μια τέτοια κίνηση θα έχει υψηλό πολιτικό και οικονομικό κόστος δεν μπορεί να αγνοούνται. Η διεύρυνση δεν είναι εργαλείο τακτικής πίεσης· είναι διαδικασία βαθιάς ενοποίησης με απαιτήσεις κράτους δικαίου, οικονομικής σύγκλισης και θεσμικής προσαρμογής. Η εργαλειοποίησή της για λόγους συγκυρίας υπονομεύει και την ΕΕ και την ίδια την Ουκρανία.

Η στρατιωτική διάσταση της κρίσης απαιτεί νηφαλιότητα. Μια κλιμάκωση υψηλής έντασης στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν θα θυμίζει «κλασικό» πόλεμο με γραμμές μετώπου· θα αποσταθεροποιεί οικονομίες, υποδομές και κοινωνική συνοχή σε βάθος χρόνου. Η Ρωσία διαθέτει βάθος και ανθεκτικότητα· η Ευρώπη έχει πυκνές μητροπόλεις, εύθραυστες αλυσίδες εφοδιασμού και περιορισμένη ανοχή κοινωνικών κραδασμών. Η ευθύνη των ευρωπαίων ηγεσιών είναι να αποτρέψουν αυτό το σενάριο, όχι να το προεξοφλήσουν με δηλώσεις που λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

Την ίδια ώρα, η εσωτερική ανισότητα διευρύνεται. Η συσσώρευση πλούτου στο ανώτερο 10% και η στασιμότητα των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων δεν αποτελούν μόνο ηθικό ή κοινωνικό ζήτημα· είναι στρατηγικό ρίσκο.

Σύμφωνα με την έκθεση της Global Wealth Report της Credit Suisse και της UBS το πλουσιότερο 10% της Ευρώπης κατέχει το 67% του πλούτου, ενώ το χαμηλότερο μισό κατέχει μόνο το 1,2%. Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με την Έκθεση, η Γερμανία έχει την υψηλότερη ανισότητα πλούτου, όπου το πλουσιότερο 10% κατέχει το 63% του πλούτου, ακολουθούμενη από τη Γαλλία (54,9%), την Ισπανία (53,8%) και την Ιταλία (53,5%).

Το 2022, η Γερμανία είχε τα χαμηλότερα ποσοστά ιδιοκτησίας σπιτιού, καθώς μόνο το 46,5% του πληθυσμού ζούσε σε ιδιόκτητη κατοικία, όταν ο μέσος όρος της ΕΕ ήταν 69,1%. Το ποσοστό αυτό ήταν επίσης χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ στη Σουηδία (64,2%) και την Τουρκία (57,5%). Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Γαλλία, από το 1983 μέχρι το 2015, το μέσο εισόδημα του πλουσιότερου 1% του πληθυσμού αυξήθηκε κατά 100%, έναντι της αύξησης του μέσου εισοδήματος του υπόλοιπου τμήματος του γαλλικού πληθυσμού.

Ρίξτε μια ματιά στην υδρόγειο σφαίρα. Περίπου το 80% της έκτασης του πλανήτη και ανάλογο ποσοστό του πληθυσμού ζει και εργάζεται στην Ασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική. Το υπόλοιπο 20% είναι η Δύση.

Ο ρόλος των ΗΠΑ πρέπει να διαβάζεται με ρεαλισμό. Η Ουάσιγκτον θα προωθεί τα στρατηγικά και βιομηχανικά της συμφέροντα — από την ενέργεια έως την αμυντική βιομηχανία — με ελάχιστη προδιάθεση να επωμιστεί ευρωπαϊκό κόστος. Δεν είναι «μομφή», είναι δεδομένο διεθνούς πολιτικής. Εξ αυτού ακριβώς απορρέει η υποχρέωση των Ευρωπαίων να σχεδιάσουν πολιτική αποτροπής, ανάσχεσης και διαπραγμάτευσης που να υπηρετεί τη δική τους ασφάλεια και ευημερία, όχι να εξαντλείται σε ανακοινώσεις στο όνομα μιας αόριστης «ενότητας».

Αυτό είναι το επιπληκτικό σημείο: η Ευρώπη δεν δικαιούται να παραδίδεται στη λογική του αυτοματισμού. Δεν επιτρέπεται να υποκαθιστά τη στρατηγική με επικοινωνία, ούτε να εκχωρεί την εσωτερική συνοχή σε αντανακλαστικά φόβου. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να μιλήσουν με ειλικρίνεια για κόστη, χρονοδιαγράμματα, στόχους και κριτήρια επιτυχίας — όχι με βερμπαλισμό «ιστορικών ευθυνών». Η ασφάλεια δεν είναι σύνθημα· είναι ισορροπία ισχύος, κανόνων, οικονομικής ανθεκτικότητας και διπλωματικής διαύγειας.

Για την Ελλάδα ειδικά, ο κίνδυνος δεν περιορίζεται σε στρατιωτικές παραμέτρους. Η χώρα είναι ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ, με περιορισμένα δημοσιονομικά περιθώρια και υψηλή εξάρτηση από τον τουρισμό και την ενέργεια. Μια ευρωπαϊκή κρίση παρατεταμένης έντασης θα συμπιεστεί γρήγορα σε πραγματικούς όρους διαβίωσης: τιμές, επενδύσεις, απασχόληση. Η εθνική θέση οφείλει να είναι σταθερή: προσήλωση στο διεθνές δίκαιο, αποτροπή κάθε αναθεωρητισμού, αλλά και επίμονη διεκδίκηση ευρωπαϊκής στρατηγικής που δεν θα μετατρέπει την περιφέρεια σε απορροφητήρα κινδύνου.

Η Ευρώπη χρειάζεται επειγόντως τρία πράγματα: σαφείς πολιτικούς στόχους (τι θέλουμε να πετύχουμε και σε ποιον ορίζοντα), ρεαλιστικά μέσα (αμυντικά, οικονομικά, ενεργειακά) και αξιόπιστα κανάλια αποκλιμάκωσης (ώστε κάθε κρίση να έχει έξοδο κινδύνου). Χωρίς αυτά, οι μεγάλες δηλώσεις είναι κενά δοχεία· δημιουργούν θόρυβο, όχι ασφάλεια. Και όσο παρατείνεται η διάσταση λόγων–πράξεων, τόσο θα διευρύνεται η απόσταση πολιτών–θεσμών.

Η Ευρώπη δεν αντέχει άλλες αυτοπαγιδεύσεις. Οι ηγεσίες οφείλουν να αντικαταστήσουν τη ρητορική κλιμάκωσης με μια πειθαρχημένη στρατηγική ασφάλειας και μια αξιόπιστη κοινωνική συμφωνία στο εσωτερικό. Η ιστορία της ηπείρου διδάσκει ότι οι κρίσεις δεν συγχωρούν την αλαζονεία ούτε την αυταπάτη. Συγχωρούν μόνο τη σοβαρότητα, τη μετρημένη ισχύ και την πολιτική εντιμότητα. Τώρα είναι η στιγμή να αποδειχθούν.