Η καθημερινή μάχη για να μάθουν οι μαθητές να τρέφονται υγιεινά - Τα προϊόντα που επιτρέπονται από το υπουργείο Παιδείας να πωλούνται και οι «απαιτήσεις» των παιδιών για «κρουασάν, ζελεδάκια και πατατάκια»
Κάθε πρωί, πριν ακόμη χτυπήσει το κουδούνι για το πρώτο διάλειμμα, η Βασιλεία Κουτσαγγέλου, καθηγήτρια σε γυμνάσιο της Αττικής, αναλαμβάνει δύο ρόλους: της εκπαιδευτικού και της άτυπης ελέγκτριας τροφίμων. Από την αρχή της σχολικής χρονιάς έχει την ευθύνη να επιβλέπει το κυλικείο, να ελέγχει δηλαδή τι μπαίνει και τι βγαίνει από τον πάγκο όπου καθημερινά σχηματίζεται ουρά μαθητών.
Οπως προβλέπεται σε όλα τα σχολεία, η διεύθυνση ορίζει έναν εκπαιδευτικό υπεύθυνο για τον έλεγχο του κυλικείου και φέτος αυτόν τον ρόλο τον έχει η ίδια. Μέσα σε μόλις ενάμιση μήνα έχει ήδη κάνει δύο προφορικές συστάσεις στον ιδιοκτήτη. «Κάθε χρόνο γίνεται προσπάθεια να “περάσουν” ανάμεσα στα επιτρεπόμενα και προϊόντα που δεν προβλέπονται» λέει χαρακτηριστικά. «Για παράδειγμα, μπορεί τα παιδιά να μάθουν ότι το κυλικείο θα φέρει ντόνατς, προϊόν που απαγορεύεται βάσει εγκυκλίου, και να τα αγοράζουν. Πρέπει να είμαστε συνέχεια σε επαγρύπνηση. Η δικαιολογία από τους ιδιοκτήτες κυλικείων είναι πάντα ίδια: “Δεν βγαίνουμε οικονομικά αν δεν τα φέρουμε”…».
Το επιχείρημα δεν είναι θεωρητικό. Πριν από τέσσερα χρόνια το κυλικείο του σχολείου της έκλεισε για έναν χρόνο, επειδή δεν ήταν βιώσιμο. Ωστόσο, η υγεία των μαθητών και μαθητριών δεν είναι κάτι που μπορεί να συνδεθεί με την επιβίωση μιας επιχείρησης. Η μάχη για το τι τρώνε οι μαθητές δεν δίνεται σε γραφεία και συνέδρια, αλλά καθημερινά, μπροστά στον πάγκο των σνακ.
«Στο κυλικείο μας υπάρχουν μήλα, μπανάνες και παστέλια» λέει η κυρία Κουτσαγγέλου. «Φροντίζω να είναι πάντα πρώτα-πρώτα στον πάγκο, να τα βλέπουν οι μαθητές. Το πιστεύετε ότι βλέπω τις μπανάνες όλη την εβδομάδα και μπορεί να μη φύγει ούτε μία; Είναι αγώνας. Ακόμη κι αν δεν πωληθεί, θέλω η μπανάνα να είναι εκεί. Μήπως σιγά-σιγά δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για να αλλάξουν οι συνήθειες των παιδιών».
Η προσπάθεια της ίδιας να αλλάξει τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών της δεν γίνεται σε κενό. Τα σχολικά κυλικεία στην Ελλάδα λειτουργούν με συγκεκριμένους κανόνες, βάσει σχετικής υπουργικής απόφασης, η οποία ορίζει με λεπτομέρεια τι επιτρέπεται να διατίθεται και με ποιες προδιαγραφές.
Σύμφωνα με την απόφαση, επιτρέπονται φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα, σαλάτες και φυσικοί χυμοί χωρίς πρόσθετη ζάχαρη, γάλα και γιαούρτι χωρίς ζάχαρη, τοστ και σάντουιτς με τυρί και βραστή γαλοπούλα, απλά αρτοπαρασκευάσματα και μπάρες δημητριακών ολικής άλεσης, σοκολάτα υγείας και γάλακτος σε ατομική συσκευασία έως 30 γραμμάρια, καθώς και ορισμένες πίτες και πίτσες.
Η πραγματικότητα
Ωστόσο, η εφαρμογή της νομοθεσίας στα σχολικά κυλικεία απέχει συχνά από τις προβλέψεις της. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» η Ελένη Γρηγοροπούλου, υπεύθυνη του κυλικείου στο 9ο Δημοτικό Σχολείο Γαλατσίου, «τα παιδιά ζητούν καθημερινά προϊόντα που δεν επιτρέπεται να φέρω. Θέλουν κρουασάν, ζελεδάκια, ντόνατς, γεμιστά μπισκότα και πατατάκια».
Η ίδια προσθέτει πως η αυστηρή τήρηση του καταλόγου συχνά μεταφράζεται σε οικονομική ασφυξία. «Ανέλαβα φέτος το κυλικείο αλλά τυγχάνει να μην έχω μεγάλο οικονομικό πρόβλημα. Αν κάποιος ζει από το κυλικείο, δεν βγαίνει. Μπαίνω στο σχολείο στις 6.30 το πρωί και στο τέλος του μήνα μπορεί να κερδίσω περίπου 500 ή 600 ευρώ. Δεν είναι βιώσιμο για όλους, γι’ αυτό και πολλοί ιδιοκτήτες κυλικείων τα παρατούν. Οι γονείς ωστόσο συχνά βάζουν στην τσάντα του παιδιού αυτό που δεν μπορώ εγώ να του πουλήσω».
Σε επίπεδο πολιτικής υγείας, η προσέγγιση είναι ξεκάθαρη. Το σχολικό κυλικείο δεν αποτελεί απλώς σημείο πώλησης, αλλά χώρο όπου διαμορφώνονται διατροφικές συνήθειες που συχνά συνοδεύουν τους ανθρώπους σε όλη τους τη ζωή. Οπως τονίζει στο «Βήμα» η Ανδρονίκη Νάσκα, καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Διατροφής του υπουργείου Υγείας, «οι διατροφικές επιλογές διαμορφώνονται πολύ νωρίς και δύσκολα αλλάζουν στη μετέπειτα ζωή».
Απαγόρευση αλλαντικών
Από τον Μάρτιο του 2024 η Επιτροπή επανεξετάζει τη διάταξη, προτείνοντας, μεταξύ άλλων, την πλήρη απαγόρευση των αλλαντικών. «Τα αλλαντικά, ανεξαρτήτως μορφής, συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο χρόνιων νοσημάτων, μεταξύ των οποίων και ο καρκίνος του παχέος εντέρου» σημειώνει. Εξίσου σημαντική είναι η μείωση του μεγέθους των μερίδων και η αποφυγή υπερβολικής πρόσληψης ζάχαρης μέσω συσκευασμένων χυμών. «Τα παιδιά πρέπει να μάθουν ότι δεν ξεδιψούν με χυμό αλλά με νερό και ότι ο χυμός δεν υποκαθιστά το φρούτο» λέει η κυρία Νάσκα.
Στις προτάσεις περιλαμβάνονται επίσης περισσότερες επιλογές φρούτων, αποξηραμένων φρούτων, σαλατών και σνακ που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες μαθητών που μένουν πολλές ώρες εκτός σπιτιού. «Οταν το παιδί έχει αθλητικές δραστηριότητες μετά το σχολείο, χρειάζεται ένα ελαφρύ γεύμα με λίγες περισσότερες θερμίδες, όπως ένα σάντουιτς ή μια σαλάτα με βραστό κοτόπουλο ή τόνο» προσθέτει.
Οι υψηλές τιμές
Για την καθηγήτρια, εξίσου κρίσιμο με το τι πωλείται στα κυλικεία είναι το τι μαθαίνουν τα παιδιά μέσα στις σχολικές αίθουσες. Η διατροφική εκπαίδευση, σημειώνει, δεν μπορεί να λειτουργεί αποκομμένα από το περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά ζουν και καταναλώνουν. «Δεν έχει νόημα να μιλάμε για υγιεινή διατροφή όταν στο κυλικείο βλέπουν προϊόντα που αντιτίθενται σε όσα διδάσκονται. Η υγιεινή επιλογή πρέπει να είναι η εύκολη επιλογή, όχι η εξαίρεση». Ενα ακόμα εμπόδιο αφορά την προσβασιμότητα. Ακόμα κι όταν υπάρχουν υγιεινές επιλογές, αυτές συχνά παραμένουν ακριβές για πολλές οικογένειες, δημιουργώντας μια άνιση πραγματικότητα για τους μαθητές. «Στο σχολείο της κόρης μου η σαλάτα κοστίζει πέντε ευρώ, ποσό απαγορευτικό για τις οικογένειες. Η Πολιτεία πρέπει να εξετάσει τρόπους επιδότησης ώστε οι υγιεινές επιλογές να είναι πιο προσιτές» αναφέρει.
Για την κυρία Γρηγοροπούλου, οι προτάσεις αυτές ακούγονται σωστές θεωρητικά, αλλά σκοντάφτουν στην πράξη. Οπως σημειώνει, αν απαγορευτούν πλήρως τα αλλαντικά, οι μαθητές θα πάψουν να αγοράζουν τοστ και σάντουιτς. «Οσο για το κοτόπουλο, θα έχω οικονομική ζημιά αν τελικά το φέρω και δεν το παίρνουν οι μαθητές, είτε επειδή δεν θα τους αρέσει, είτε επειδή θα είναι σαφώς πιο ακριβό».
Από τη θεωρία στην πράξη
Η σύγκρουση ανάμεσα στις επιστημονικές οδηγίες και στη βιωσιμότητα των κυλικείων, αλλά και στην πραγματική συμπεριφορά των μαθητών, αναδεικνύει ένα ευρύτερο ζήτημα. Το πώς δηλαδή μπορεί να αλλάξει η διατροφική κουλτούρα χωρίς αλλαγή του περιβάλλοντος. «Ο άνθρωπος προσαρμόζεται σε αυτό που του προσφέρεται. Πρέπει το περιβάλλον να αλλάξει από τα σχολεία μέχρι τα ράφια του σουπερμάρκετ» λέει για τα παραπάνω ο Αντώνης Ζαμπέλας, πρόεδρος του ΕΦΕΤ και καθηγητής Διατροφής του Ανθρώπου στο Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τον ίδιο, ο ΕΦΕΤ εξετάζει νομοθετική παρέμβαση για ανώτατη περιεκτικότητα σε νάτριο σε ψωμιά, λοιπά αρτοσκευάσματα και τυριά, «στα πρότυπα της ευρωπαϊκής ρύθμισης για τα τρανς λιπαρά», ώστε οι υγιεινές επιλογές να μην εξαρτώνται από την ατομική προσπάθεια.
Σημειώνεται ότι την τελευταία τριετία ο ΕΦΕΤ πραγματοποίησε 110 τακτικούς ελέγχους σε σχολικά κυλικεία της χώρας με 45 παραβάσεις, κυρίως για μη επιτρεπόμενα προϊόντα και ελλιπή σήμανση αλλεργιογόνων. Παράλληλα, έλεγχοι πραγματοποιούνται και από τις αρμόδιες υπηρεσίες των Περιφερειών. Ωστόσο, όπως αναγνωρίζει ο κ. Ζαμπέλας, «κανένας έλεγχος δεν αρκεί όταν το περιβάλλον παραμένει παχυσαρκιογόνο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου